नेपाल सम्वत् ११४५ सिल्लागाः ३, (३ फाल्गुन, २०८१) फेब्रुअरी १५, २०२५ , शनिबार, बाँपीझ्याला ।म्याग्दी जिल्लाको रघुगङ्गा गाउँपालिका–३ मौवाफाँटमा तीन दशकअघिसम्म लटरम्म सुन्तला फल्ने बगैँचा अहिले रिक्तिएको छ। नीलकण्ठ सुवेदीको बगैँचा, जुन कुनै समयमा स्वादिलो र रसिलो सुन्तलाका लागि प्रसिद्ध थियो, अहिले नष्ट भएको छ। सुवेदीले बताए अनुसार, मौवाफाँटमा सुन्तला उत्पादन नै हुन छाडेको छ। यस क्षेत्रमा पहिले धेरै बगैँचा थिए, तर अहिले कसैको घरमा पनि सुन्तलाको बगैँचा छैन। यसको प्रमुख कारण तापक्रम वृद्धि, माटोको अम्लियपना बढ्ने र टुनीको रूखहरू फैलिने जस्ता प्राकृतिक र वातावरणीय परिवर्तनहरू हुन्।
मौवाफाँटका बासिन्दाहरूले सुन्तलाको खेती छाडेपछि यसको सांस्कृतिक र आर्थिक महत्व पनि घटेको छ। पहिले यहाँका बासिन्दाहरूले सुन्तलाको विनिमय गरी कोदो, मकै, आलु जस्ता अन्नबाली प्राप्त गर्थे। यसले गर्दा स्थानीय जनताबीच मितेरी साइनो लगाउने चलन पनि थियो। तर अहिले यो परम्परा लोप हुँदै गएको छ। मौवाफाँटको तल्लो क्षेत्रमा सुन्तलाको उत्पादन नहुने भए पनि माथिल्लो क्षेत्र जस्तै फूलबारी, दुलेपानी र बुक्लमा सुन्तलाको खेती राम्रो हुन थालेको छ। यसले तापक्रम वृद्धिको असरलाई स्पष्ट रूपमा देखाउँछ।
म्याग्दी जिल्लामा सुन्तलाको खेती अझै पनि महत्त्वपूर्ण छ। जिल्लाको आठ सय १० हेक्टर क्षेत्रफलमा सुन्तलाको खेती भएकोमा चार सय २५ हेक्टरमा फल लाग्ने गरेको छ। गत वर्ष तीन हजार छ सय मेट्रिक टन सुन्तला उत्पादन भएकोमा यो वर्ष चार हजार सात सय ८१ मेट्रिक टन उत्पादन भएको छ। यसले गर्दा कृषकहरूले रू ३३ करोड ४६ लाख मूल्य बराबरको सुन्तला बिक्री गरेका छन्। यो उत्पादन वृद्धिको कारण नयाँ बगैँचा विस्तार, अनुकूल मौसम र रोगकीराको समस्या नियन्त्रण गर्न सफलता पाइएको हो।
सुन्तलाको खेतीलाई बढावा दिन प्रधानमन्त्री कृषि आधुनिकीकरण परियोजना, कृषि ज्ञान केन्द्र र स्थानीय तहको कृषि शाखाले बिरूवा वितरण, प्राविधिक तालिम, बगैँचा व्यवस्थापन, साना सिँचाइ र बजारीकरणमा सहयोग गरिरहेका छन्। यस वर्ष चार सय रोपनीमा सुन्तला बगैँचा सुदृढीकरण कार्यक्रम सञ्चालन गरिएको छ भने थप ४० रोपनीमा खेती विस्तार गर्ने योजना रहेको छ। म्याग्दीको सुन्तला बेनी, काठमाडौँ, पोखरा, मुग्लिन जस्ता बजारमा बिक्री भइरहेको छ, जसले स्थानीय कृषकहरूको आर्थिक अवस्था सुधारमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलिरहेको छ।
