नेपाल देशय् तु घत्कें हाखेनय् पुरान् शहर द्वाल्खाकु करुण माँ (बुग्द्यउ) सले जात्राय् ङान्हुय् न्हि खेउँ । जात्रा चल्केयेरि खुन्हु जुर हर्स रथकु थापना येँगन् गुखिन् सलेरि पेन्हु जुइ धोन्जु थन्हु सलेन्नि ङान्हु जुयेउ । उ बुग्द्येउ जात्रा गुन्हुटुल्के जु दमु । पुन्हिस खुन्हु ड्वाकुलुङा ट्वालय् मनिदरकु दुधुन्् म्वर लुकेयेन् चल्केय् उ जात्राभरय् नखतत चौँला नखत हतै । उ नखत बुग्द्यउय् रथ गिबि गिबि धिकेरै आमु ट्वालय् छेँछेँकु नखत मानेतहिन् आमु नखतय नाम चौला नखत खेउ ।
चौँला नखतय् नाम गिथि तर्जु गुनान् तर्जु हँगन् अझटुल्के गुनानुं हँग ताये मदर्सं छिजि नेवारपे चलन व पात्रोन् क्येङ ल्याखाःन् पर्वते खस भाषालान् महिना हङ थेँ नेवार भाषालान् ‘ला’ हतगु, उ ‘ला’ नाप तयेन् झिम्निस्लाय् नेवार पात्रोकु नाम क्येँगन् तये थेँ तु चैतय् आमसिन्नसि बैशाखय् आमसिय् दात्तिकु लकु न्हिल्याखाः त चौँला हङ लागिन् उ लाय् गुन्हु दुपानय् नखत त चौँला नखत हङ खेउँ ।
आउ द्वाल्खाय् ज्य खँकु हरिमल्नसिन् ठिला पुन्हिस, गुन्ला पुन्हिस, बछला पुन्हिस, येँदला पुन्हिस हँगन् थुकेइ मल्दन । इथि जुये लागिन् उ चौँला नखतय् खँ थुकेइ मल्गुजुर । दोखुनु स्वयेन् हाखेन ड्वाकुलुङा ट्वाल्लान् पितचल्केय् उ चौँला नखत ड्वाकुलुङा ट्वालकु तु दुतस्वाक्टाय चलन थेँ तु ट्वाल ट्वालकु पालंपालो नखत मानेङ चलनय् ल्याखाःकु थन्हु थाबिन ट्वालय् पाखलति, ड्वाक्छेँ, डाँडाथोक, कोत बिहार्छेँ, लिस्ट्वाल, थात बिहार्छेँ, पुरान्छेँ, टसचिाबाली, थातकोर, पालचुटी, देसिन्ट्वापर, पुखुर्चालान्नसि सियौटारा टुल्के उ नखत मानेरि चलन दमु ।
चौँला नखतय् थिता बाँलकु व रसताइतइ दउ खँ हाति दमु हर्स हाबि हाबि थिगुर ट्वालय् थउ मिपिसिन् मेबु ट्वालकु च्वंगु म्यासमुचा, बिनीमुचा व पाजुमल्ली आले माईती खलकय् छेँछेँकु ब्याकुन् बुयेन् नकेइतरी चलन दउजु, आले जारीभाजु त छेँकु तु सत्त सगुन समैबजी नकेय् चलन दउजु । तर थन्केसि उ चलन घसान् घसान् ताङन् ओङन चोन । आन्थिनुं थन्केसिङ् भाति भाति येँगन् च्वंग खोइँदमु ।
उ चौँला नखतकु मदके मज्यू चटमारी, सेलमारी व कन्केमारी आले लाबा वाले, आलु तारेङ, भुज्रि वाले, छ्वेला व तिखौ तयेन् दोखुनु स्वयेन् हाखेन द्येउत थापन तयेन् छायेन् आले जुकुन् थउ जाहानपे नाप च्वँगन् भोस नइरी चलन दउजु । थनुकेसी उ चलनुङ घसान घसान ताङन ओङन चोन ।
आले बुग्द्येउ डुइत ओन्सामीपेन् ओंगुजु मिसामिपेन् छाइछि येँगन् स्वइत उइँरि चलन दमु । हाबि हाबि खाय् थोँसी नयेन् बुग्द्येउ सले गुखि टुल्के थिमजि हँगन् टायेन् च्वँगन् स्वइरि चलन दउ । हात्त हर्स करुणा माँ त खाय् किपाटुल्केनुं थि मजि हकुतन् । मेबु थिता चलनुरि बुग्द्येउय् रथ गिबि गिबि धिकेरै आमठाइँकु बल्न्हि भजन येँगन् द्येउय् प्रार्थना येँगन् रथ त पियेन् च्वँइरि चलन दउ ।
बुग्द्येउ सले यिनागु बाँलकु रसताइदउ जात्रा उ देशकु गणतन्त्र हङ व्यवस्था ययेन्लि दात्तिकु सोँद पिद जाउधिकेर्जु, उ खँन् घत्कें संस्कृति त माया येकुपे नुगर स्यात्केर्जु, आन्थिनु द्वाल्खा त दुनुगरन नसि माया येकु आमताक्कुय् कालिन्चोक युवा क्लवय् मूलमि नायः भाजु प्रकाश श्रेष्ठ व चथिल टेँ दयेन् येँ म्हेपिकु च्वँगन् दिउ समाजसेवी व परम्पराप्रेमी भाजु हेमराज श्रेष्ठय् मातहतकु उ जात्रान् लितं बाँलस्के जाउ मदियेन् पाराक ल्येइ फर्जु । वय् लागिन् आमु निस्म्हा भाजुपिस्त द्वाल्खामि दोखुसेनुं सुभाय् विई मल्गु दमु ।
थुनन्सी थनुसोयन झिम्खुदँ हाखेन पाटनय शाक्य परिवारय जेष्ठ नागरिक भाजु पञ्चराज शाक्य व आमे कय् भाजु विन्दुराज शाक्य संयोजन आले मेवु शाक्य खलकय ग्वाहारकु न्हुल बुग्द्येउ छायनलि पुरान बुग्द्येग नाप नाप तयन डुईयन हाख दउजु । तर थापरेनन्सी आमु बुग्द्येम मतयन पुरान बुग्द्येउ जुकुन डुर्जु । ऊ खँकु गुली द्वाल्खावासीपिसिन् दुःख चायन चोन हर्स गुली द्वाल्खावासीपिसिन् न्हुलु तई मजिउ आले हट्यात्चु हङ थउ थउ खँ पित हायन तरै । वय बारेकु ईसिन थनु द्वाल्खामिपे थउ खँ प्वन्के तयन तगरगु ब्वसिन् ।
ईसिन यल्पनुङ छिजि द्वाल्खाय साझि ज्य खँकु थि जुईलौं हङन द्वाल्खा भिमसेन देउकु आशिक फोङन चोनगु तर गुल्पनुङ थि जुईरी खँपेन पित माया हात्त ज्यउ ? वय जवाफय लागिन् थपिस्त तु त्वार्त वियन तरगु । ल हरिलौं आउ हाति यर्स छिजि थि जुई फई ?
आउ द्वाल्खाकु जुयेन् च्वंगु बुग्द्येउय् रथजात्रा बाँलस्के थोदोँ, गुनान् गुन्तंं राक मयेँगन् दोष मबियेन् जात्राय् मूल मन्त्र उ ब्रम्हाण्डकु तु जायेन् द्वाल्खाय् नाम येउसे मुथुलानुं भिंगु ठाइँ हङन् नामजाउ ताइथद छिजि बाँपिझ्याला डटकम खेन्न व ईसिखेन्नलान् दोखुसेतं उतु भिंगुटोङ दमु । येँ, यल, ख्वप, भोटय् (बनेपा), धुलिखेल, सिक्किम, दार्जिलिङलान् जायेन्दिउ करुणामाँय् भक्तजन पिस्त व संस्कृति त माया येकुपिस्त करुणा माँन् रक्षा येँगन् थबिउ हङन दुपान नुगरलान्नसी आशिक फोङन चोनगु । जय करुणा माँ !
किपाः शिवजी प्रधान, शुनिल मास्के, पर्शुराम जोशी
