ठिला पुनिसय व्यालाकु भिङ्गु टोनगु
उपेन्द्र प्रधान, द्वाल्खा
प्राचिन शहर द्वाल्खा दुपान् गत्केङ नखत चखत ङाकेय् ल्याखाः यरिमल्स दाँछि दुपान गत्केङ नखत चखत ङाकेरगु, महनि, तिवार, गुन्ला, चैते महनी (रामनवमी) दोखुनुस्वयन् ड्वाकु हर्स चौला नखत, भीम जयन्ती, (भिम एकादशी), श्रीपंचमी, सिथनखत, यदला पुनिस, हाँथों जात्रा (ईन्द्रजात्रा), चौथी, कृष्णाष्टमी थिनागु चिचा ड्वाकु नखतनाप ठिला पुनिस (धान्य पूर्णिमा) थिगुर नखत खेङ ।
छिजि द्वाल्खामीय् थिगुुर बाँलकु नखत उ ठिला पुनिस त स्वःनिग देशकु च्वँगु नेवारपिसिन् यःमरी पुन्हि हतै हर्ष उतु नखत त राई, लिम्बू व मगरपिस्न उभौली पर्व हङन् नखत ङाकेरहिन् । आन्थितु उ नखत त खस बारमुनपिस्न दिवाली नखत हङन् ङाकेरहिन् ।
ठिला पुनिस् हङन् छिजिन् हतगु तर उ आखर त स्वःनिग देश वा नेवाः नेपाल भाषा खँ लाउपिस्न थिंला पुन्हि हात्त हतैले ? नेपाल संवत् ये दुपान नापछ्याङन् थिंलाये मुल अर्थ मंसिरये आमसि (औंसि) न् नसि पुस महिनाये आमसि टुल्के ये लच्छि त थिंला हतहिन् । ठिला (थिंला) ये अर्थरि चिकौ थिउ (खोङौ न थिउ) खेङ । उ खोङौ महिना त थिंला हतै ।
द्वाल्खाकु ठिला पुनिस गिथी ङाकेरगु ?
द्वाल्खाकु ठिला पुनिस ङाकेये खँ गुल्पन्नसि जु खेङ हङ खँ वा नेवार पे इतिहास गुल्प बुयन् यय खेङ आम्ताकुन् नसितु जु खेङ हङ खँ वा छिजि बाजे बराजुन् हङन्तये दउजु । उ ठिला पुनिसये दोखुनु स्वयन् ड्वाकु खँ तु देउचा मारी खेङ । उ त देउचामारी त स्वःनिग द्येःसकु च्वँगु व नेपाल लोककु च्वँगु गत्केथें नेवाः पिसिन् ’यःमरी’ हतहिन् ।
ठिला पुनिसय् हातखुन्हु चतुर्दशीये बल्नी तु देउचामारी दकेइरी ज्य यतगु, उ देउचामारी दकेर्न याकुठी, भकारीकु तये न्हुलु या त लक्ष्मी द्येउ स्वाङन् ज्य खँ यरिमले लागिन् तु देउचामारी हङ जुइमल ।
जाकी सोतु नायन् क्वाटके ग्वाठापेन् दके ल्हाहाये दुलाकु तयेन् सुचके तुलेन् हाखेनखेन्न चुभके यङन् गजुरथें पितकायन्ली लिखनरि ग्वाठात सम्म दके थिपु चुलान् दात्तिकु प्वाकल दके घसान् मुयन्मुयन् ख्वालाचाथें दकेइमल, आले आमु गह्र मुये प्वाकलकु तिल व चाकु वालेन् दकेय् जुर्सङ् चङ्गे टुमुल व चाकु जुर्सङ थौ त हाती तै यर आमु तयन् लिबिरी आमु प्वाकल खोङ सोतुये ग्वारा त ढ्वाकुमुला व माइली चुलान् ज्वङन् गसान न ग्वार्मुङन् बुन्चाथें दके प्वाकल तियन् लिखन निस्पु ओँ थेँ पितकायन् दकेयन् लि देउचामारी तैयार जुर ।
काँची सोतुन् इथि दकेई दोन्के आउ हातिकु हाकाईमल्गु हाकाईरि खेङ । हाबि हाबि वा फोँसिकु लोखु दाके सल्ङिन्चाकु तयन् दकेउ जु, थन्केसि हर्स ममचाये थाला पितयएलागिन् यँगर । आउ पुनिसकुन्हु सुनितु छेँ थिगुरुङ ब्वँ पुङन् ईलेन् द्वाल्खा दुपान दउ दोखुनु द्येउ त छाइत थापन दकेयन् छार उइंरी छिजि ज्य खेङ ।
उ न्हिय मेबु ड्वाकु रसताइदउ खँरि कानापुटुन् डमरु ठ्याङन् यएन् जाकी फोन्द यउ ज्य खँ खेङ । उ कानापुटु हङरी द्वाल्खा दुपान च्वँगु नेवारये तु थिगुर ब्यागल जाति जोगी (कुसुले) पिसिन् थौ थौ छेंलान् घुसाईंये लँगी जामा व पुटु दउ टुपरी फियन् यरहिन्, टुपरीकु निस्खनङ पुटु दके मनितल्कु चियन् नस्पुटी ट्वाप्चियन् यएलागिन् तु कानापुटु हङ जुइमल ।
उ कानापुटु द्वाल्खाय कोब्न सेङ ट्वाल व गणेश ट्वाललान् पितयएन् द्वाल्खा शहर थिगुरी गुलिङ छेंपेन् दमु दोखुनु छें छेंकु वङन् जाकी व देउचामारी फोइंरी ज्य खँ थनुटुल्केङ जुयन् च्वँगु खोइंदमु । उ ठिला पुनिस न नसि बछला पुनिस टुल्के खोँगौ जुये लागिन् ठिला पुनिस यर कि चिकौ ठिर हङन् सिकेइमल ।
नेपाल भाषाय् प्रचलन न केङ थें द्वाल्खाकुङ ठिलापुनिस, येँदला पुनिस्, बछला पुनिस्, गुन्ला पुनिस, कछला पुनिसताक्कु ब्यागल ब्यागल नखत ङाकेइरि ज्य खँ दमु । छिजिन् थौ उ नखत चखत, जात्राय मौलिकता त गुल्पनुङ् मताङ्केइलौ हङन् दोखुसेतङ् ठिला पुनिसय उ ब्यालाकु भिङ्गु टोङन् उ चोय खँ धोन्केरगु, सुभाय् । जय द्वाल्खा, जय भीमसेन देउ ।।
