तुर्सीय व्यहाय व्यालाकु छिजि दोखुसेत भिङ्गु टोनगु
तुर्सीये महत्व:
तुर्सी त प्रकृतिये ल्याखाःन् स्वर्न थिता ब्वँकु बुयेन् येउ घाँस ल्याखाये सिमाये ख्वाल खेउँ । ओये सिमा मेमेबु सिमा थेँ टाहागेको ड्वाक्कु जुयेन् येउ सिमा मखे । न उ सिमालान् कटहर, भोगटे, लेँबु थे ड्वाक्ड्वाकु पाङ् सियेन् येउ खेउँ । आन्थिनुं उ ओप्तेचा सिमाये महत्व थुकेइ मल कि मेमेबु ड्वाक्ड्वाकु सिमा व आम सिमाये पाङ् स्वयेन् लाखौं घत्के गुण नाप्लरी दमु । आन्थिङ् छिजि हाबिहाबिये पुर्खापिसिन् थउ च्वङ छेँ हाखेन तुर्सीछेँ दके तुर्सी पियेन् स्यारसुसार येङन् तये मखे । ओये महत्व ल्याखाः येङन् साध्य तु मद । उन् सिं मबिउ, धाँस मबिउ न कि फल तु बिरै आन्थिनु मि व जीव पिस्त थि थि पाराककु (ग्वाहार) सहारा बिरै । आम कारण्नतु ओ त द्यउ मानेङन् पूजा येङन् लहियेन् तरहिन् ।
लोखुफस व ब्यालाये ल्याखान् उ तुर्सी पिइउरी हङ ताप्लाकु या व डुसी पिये थेँतु चौंला, बछला व तछला (बैशाख–जेठ–असार) ताक्कु खेउँ । आमे पुया तं येक्कु क्वाकु ब्वँ व लोखु मले लागिन् उ ब्यालाकु पिइउरी ज्ये येङ जुइमल । हाबि हाबिये मिपिसिन् घत्के आखर ब्वङन् मतर्सं ऋषिमुनि, आचार्य, प्राचार्यपे बाखन् ङेङन् जुर्सङ् ज्ञान व बुद्धि कायेन् बाँलकु ज्ये खँ स्येङन् तये ख्वइँ दमु । आमकारण्नतु तछलात्वाः (असार शुक्ल पक्ष)ये एकादशी खुन्हु तुर्सी पिइउरी चलन दकेयेजिन ।
छिजि बाँपीझ्याला खेन्नलान् थपे लागिन् तुर्सीय व्यहाय बारेकु सियन तईलौं …
ओये अर्थ एकादशी खुन्हु जुकुन् पिमल हङरी मखे । उ ब्रम्हाण्डकु हिन्दु धर्म मानेकु जुकुन वा मदले । दाखसेनुं थउथउ देशये नीति निया रीतिरिवाजये ल्याखाकु बौद्ध, इस्लाम, येशु, येहूदी थिनागु धर्मये लिखन जुपिसिन् एकादशी तु पियेन् म्वच्वयेङ कि मखे ? आमकारण्न ऋतु व ब्यालाये ल्याखान् तुर्सी पिये ज्ये येतिु मल ।
उ तुर्सीन् वैज्ञानिकपिस्त टुल्के ज्ञान बियेन् तइ ख्वइँ दमु । उ घाँस घत्केथेँ ओँगौ आले भातिभाति (बातिबाति) सेँला रङ्ये (छिजी मा भाषालान् ओँचौ) ख्वइँदमु । ओँगौ रङ्न मिखा त तेज पितकाइत बल बिरै हर्स ओँचौ रङ्न मिखा दुपानये दुबल त भर बिरै हङन् विद्वान पिसिन् हङन् थउ खँ पित हायन तरै ।
वये साकु बासनान् मिपिस्त मन्तु आनन्द बिइउरी जुकुन् मखे कि नास प्वाकललान् सास काइ ठाकउ ताक्कु चल्केइत बल बिरै । आले तुर्सीये बास्नायेउ ताकत थिगुरी स्वीकुपीकु (३०–४० हात) टायेन्टुल्के थ्येइँ फये लागिन् चिचिचा किरपेन् गिथिकि पाँती भुसूनापिस्त हाखेन येइ मबिउ । इथि जुये लागिन्तु ओत वास्ता मतयेउ, पुयेन् वाङन् छ्वयेउ हङन् द्यउये नाम बियेन् मान्यता तये जुइमल ।
आउ तुर्सी त हात्त विष्णु भगवान द्यउये ल्याखाकु मानेतहिन् ले ? ओये बारेकु हिन्दु धर्मकु येक्कु नाम जाउ छिजीन् लायेन् च्वङ ङेङन् च्वङ श्रीस्वस्थानीये बाखन्कु पित येउ ‘वृंदा व जालंधर’ नाप ट्वाक्स्यात्के तये ख्वइँ दमु ।
थिता बाखन तुर्सीये ब्याहाः गिथि जुर ?
थिपुल द्यउ महादेव न थउ कापलकु दउ तेज (त्वाककेउ ताकत)त लिकायेन् गह्र खो (सागर)कु वाङन् छ्वये दउजु । आम्तु गह्र खोये लोखुलान् थिम्हा बेस्न त्वउ निभार थिनागु त्वाकउ ख्वइँ दउ मुचान् जनम कार्जु । लोखुलान् बुयेन् येउ जुयेन् लागिन् आमु मुचाये नाम जालन्धर तये जिन । संस्कृत भाषालान् ‘जल’ हङ लोखु जुये लागिन् आमे नाम जालन्धर तये खँ सिदत । आम्तु गह्र खो (सागर)ये शेषनाग देपान भगवान विष्णु व मा लक्ष्मी येल्पनु शयर येङन् च्वंगुतन् ।
जालन्धर घसान घसान ड्वाकयेन् ल्यास्म्हा जुयेन् येर । खोये जउ खउ व पाखा पर्वतनाप जुयेन् च्वङ लागिन् जाजन्धर बलवान् ख्वइँ दउजु । आम्त थउके दउ येक्कु बल व बाँलकु ख्वालये ल्याखान् घत्केङ् घमण्ड थिखाउ दउजु । जालन्धरये बल व ख्वाल (रुप) बाँलकु ख्वङन् तु आमठाइँये मेमेबु दैत्यपिसिन् जालन्धर त जुजूये पद बियेन् ड्वाकु सेनापति रथी दकेयेन् आमठाइँये नाम तु जालन्धर नगरी हङन् तये खेउँ ।
जालन्धरये घत्केङ बाँलकु व भिंगु खँ तायेन् तु मेबु ठाइँये दैत्यराज कालनेमीन् थउ मिच वृंदाये ब्याहा येङन् बिर्जु । वृन्दा मुचान्नसितु सत्य, सत्नये मुलकु लिङायेन् सद्गुरुपे खँ ङेङन् च्वङलागिन् आम्के ड्वाकु बल व दैवीय शक्ति नापलङ दउजु । उ ल्याखान् वृन्दा त ब्याहा येकु कैमु त गुनानुङ् स्यारित्यारि मफउजु । आन्थिनुं जालन्धर त गिबिङ् गुनेङ् बाँलकु मिसा ख्वन्जु कि मन थामेरी मफउजु ।
आमकारण्न विष्णु भगवानये मिसा लक्ष्मीये चट्ट चक्र्वङन् च्वंगु बाँलकु ख्वाल, मिर्गये थिनागु मिखा, कस्तिमाये थिनागु ज्वँ (कमर) आले निभारथेँ त्वाकउ म्वग्र ख्वङन् लठ्ठ जुयेन् लक्ष्मी माये हाखेन लिखन जुयेन् थउ खेन्न लत्केइत बल येङन् च्वंगु जिन । तर लक्ष्मी मान् आमे बहाना दोखुनु सियेन् जालन्धर त थउतु मेबु रुप गंगाये किपा समुद्रलान् पित येउ जुये लागिन् आम दैत्य त किँज जुकुन् जूइफरन् मेबु नाता मन्कुतु ट्वइँ मिलैम्वजु हङन्लि जालन्धर खिसिक्क जुयेन् लिपुलेन् ओन ।
जालन्धरन थउ मन्न ट्वङ खँ नास् जुयेन्लि आउ हाति येरिउरी हङन् थउतु छेँकु थ्येङन् घत्केङ् खँ मन्कु म्येथके च्वङ ताक्कु आमेतु कालत (मिसा) वुन्दा हाबिलिबि स्वयेन् घत्केङ् बाँलकु ख्वइँदके छाइछि येङन् हाखेन टिक्रेत येउ ख्वन्न आम दैत्य मिसाउरी त स्वर्सं ङिल्सङ येङ ख्वन्न वृन्दान् घ्याङन् घसान् हाखे थ्येङन् ङेन्जु–
“स्वामी ! हजुर इथि ङिल्गु गुल्पनुं ख्वङ मद, थन्हु जन्के आनागु हातिउरी ख्वन्गुले इथि ङिल्गु ? कि जिन् छाइयेङ मिलैम्वजुर रा ?”
वृन्दाये खँ ङेङन् ङिलेन्तु हत्चु,– “थउ छेँकुतु इनागु बाँलकु मिसा दके दके पिपान पिपान मन हिल्के बाँलकु म्वालेन् लिङायेन् च्वनगी, जन मिखान् छन्त बाँलस्के स्वये मदनी जिन, उ खँ मन्कु लुयेन् येर आले ङिले क”।
कैमुरीये खँ ङेङन् वृन्दान् हालि म्वस्वयेन् प्याच्च हये हत्चु,– “जि वा हति बाँलकुले आमु पार्वतीये हाखेन वा…”।
पार्वतीये नाम कायेन् बाँलकु खँग्वारा त मेले थ्येन्के कत्नङ् जालन्धर न ङेहे ङेन्जु,– पार्वती ? गुन् पार्वती ? गिबिये पार्वती ?” हङन् थिसर् पितकार्जु ।
”लौ, पार्वती हङ नाम तु ताये मदरा थमुन् ? उ सोंगुर लोक ब्रम्हाण्ड नाम जायेन् च्वंगु द्यउ स्वयेन् ड्वाकु द्यउ कैलाश पहाडये महाद्येउये मिसा पार्वती त ओँमसिउ गुन् दयेउ..?” वृन्दान् थउ सियेताये खँ दोखुनु हत्चु ।
“ए.. खेङ्रा ? आन्थि बाँलकु जुर्स थिपुल मिखा थाके स्वइमलेउ.. ल जन प्राणप्यारी स्वयेन् बाँलकु आमु पार्वतीये बाँलकु ख्वाल गिनागु जिन थिप्पुल म्वस्वके उ मन थिठाइँ म्ववंगु जुर.. ल जि ओन्गी..”हङन् पाराक ल्येइ टेङ ताक्कु वृन्दान् जालन्धर त हाति येरि जिउ हाति येरि मजिउ दोख्ताङ खँ हङन् उइँ बिर्जु ।
जालन्धर कैलाश पर्वतये दर्बारये हाखेन थ्येङन् हतिइथि स्वर्जु । महादेवये साहनबाहन मुल्लुखाकु च्वंगु पालेपेन् ख्वङन् हम्मेसी दुत उइँत आँट येरि मफर्जु हात्त हर्स हातिं जुयेन् आन्थि येउ खँ महादेव न सिर्जु हर्स बामलकु जुयेउ हङन् मायाये खेल मन्त्र जपेङन् महादेवये रुप कायेन् पार्वतीये नीजि कुठाये लुखाकु थ्येङन् पार्वतीये ख्वाल जुकुन् हाति ख्वंगु जु लुखाकु तु बेहोस् जुयेन् डयेन् तुल ।
पार्वतीन् महादेव जुर्स वा जि ख्वङ कत्नङ् इथि मूर्छा जूइमाल्गुजु पक्कां उ मेबु गुनुङ जूइमल हङन् ध्यान्न स्वर्न जालन्धर हङन् सियेन्लि तुरुन्ततु विष्णु भगवान त पुकार येङन् थउ त जालन्धरन मायाये खेल म्येथयेन् महादेव जुयेन् छल्येरित यये खँ हङन् विर्जु । विष्णु भगवान्न पार्वतीत जालन्धर न बामलकु मिखान् स्वयेकु राक येङन् बदला काइरी ल्याखान् वृन्दा ये छेँ खेन्न ओन ।
उक्न पार्वती त आनागु व्यवहार येङ खँ विष्ण्ये मुथुलान् तायेन्लि महादेव राक्न जालन्धरत मुकेइरी ल्याखान् कैलाश थ्येन्जु । जालन्धर त होस् ययेन् डोङन् स्वर्न आँकु पार्वती त म्वखोङन् भातिचा हाबि ख्वङ ख्वाल त लुओन्के थउ छेँ खेन्न ओन्न ओन्नङ् मुलकु तु राक्न हेँगौपाला ख्वाल जुके ययेन् च्वंगु महादेवत नापलत्चु । महादेव न विष्णुये मुथुलान् दोख्ताङ् खँ ताइधोङ जुये लागिन् हालि म्वस्वयेन्तु त्रिशुल ल्वाप्ठोङन् जालन्धरत डब्चियेन् ल्वारिलगैजुर ।
हुक्न वृन्दा यार्चा च्वङन् च्वङ ठाइँकु जालन्धरये ख्वाल (रुप) कायेन् विष्णु थ्येन्द ओन । थउ स्वयेन् बाँलकु पार्वती स्वर ओङ्गु कैमु चाडङ् पुलेन् येउ ख्वङन्लि वृन्दान् ङेन्जु,– “चाडङ् पुल्गु आले, गिनागु लगैजुरले पार्वती ?”
“ए, बाँलकुतु जिन, ख्वालुरी ख्वन्गी, खँलाइ त भात्चा आँकुये माहौल ख्वन्न कत् मन्त । आम कारण्न लिबि नाप्लङन् खँ छुरी मलेउ हङन् पुलेन् येर्गी, उइँ येइ येत्न भातिचा टेनयेन् येर । आउ नइत्वइँ येङन् थउ दउ माया ब्वठइलौ मजिरा ?” हङन् लासाकु च्वन्द ओन । सत्ननुं खेउँजेउ हङन् पीच्याता (८४) नये लोसा (व्यञ्जन) दकेइ ल्याङन् नापङ् च्वङन् नयेन् हतिइथि खँ लायेन् वृन्दा त थउतु मिसाथेँ माया क्येङन् खँ लायेन् आनन्द कायेन्च्वन्हिन् ।
उक्नपट्टि महादेव व जालन्धर ब्वँ (धर्ती) कु दउ मदउ हतियारपेन् पितकायेनुं जालन्धरत हारेरी मफयेन् सर्गदेपान वङन् मायाये खेल पित कायेन् ल्वात्नसिनुं जालन्धरत बुत्केइ (हारेरी) महादेवये मन्कु विष्णुन् वृन्दाये सतीत्व नास मयेत्नीरा हङन् मन्न टोङन् च्वंगु दउ ।
हुक्न वृन्दा त हतिइथि खँलायेन् विष्णुन् मिसामिये सतीत्व काये्र त्वार्तर्जु । वृन्दायेकु कैमुये लागिन् थिता ड्वाकुताकत नाप्लङन् तये दउजु । गुल्पटुल्के मेबु ओन्सामीन् आम्त थियेन् सतीत्व लुटेरी मफयेउ आम्लीटुल्के जालन्धर त गुनानुं हातिङ् येरिमफइरी ड्वाकु बल दयेन् च्वंगु जु । विष्णुन् वृन्दात छल्येङन् सतीत्व लुटेरी धोन्केयेन्लि महादेवनाप ल्वाङन् च्वंगु जालन्धरये ल्वारीत बल मदयेन् ओन, आउ वा विष्णु ज्ये धोनकेयेजिन हङन् तिर्शूल न नुगरकु कुयेन् ध्वाङ्नियेन् छ्वर्न जालन्धर ‘वृन्दा…’ हङन् ड्वाकु सर्न चियेन् थउतु छेँये लाङाकु पछारैजुर येउ ख्वन्न वृन्दा थिप्पुल्नं चियेन् मूर्छा जुर । लिबि होश येर्न जालन्धर जुयेन् येउ विष्णुन् थउ मूल ख्वाल व रुप क्येङन् पेपा लाहाकु शंख, चक्र, गदा व कमल स्वन बुयेन् लुखाकु डोङन् च्वङ ख्वङन्लि वृन्दान् साँफाला त्वार्त सराप बिलगैजुर..।
वृन्दान् बिये पिता सरापकु थिता दउजु लुङा जुयेन् थ्वओँ हङ । आम्तु सरापये कारण्न लुङाये ल्याखाकु शालिग्राम जुयेन् येउ खेउँ । विष्णु त सराप बि धोन्केयेन्लि वृन्दा थउ कैमु जालन्धरये जिउ मिकु छ्वयेन् च्वंगु ठाइँकु होमैजुयेन् प्राण त्वार्तर्जु । आम्तु ठाइँकु थिता सिमा चुली बुयेन् येर आम्तु सिमा तुर्सी जुयेन् येउ खेउँ ।
हाबि छल येङन् महादेव व पार्वतीये लागिन् वृन्दा त सिरी त बाध्य जुकेर्सं थउ दुपानये इच्छा त प्वंकेइ म्वख्वङकु पश्चाताप येङन् नुगरतु मदउ लुङाये ल्याखाकु शालिग्राम जुयेन् च्वङ अवस्थाकु उ तु कछला दशमी खुन्हु छाइछिइ येङन् एकादशीखुन्ह तुर्सीनाप ब्याहा येत्केइत महादेव न तु म्येथके तये खँ पुराण बाखन्कु ङेइ दमु । आँकुलान् नसि येल्पनुं एकादशी खुन्हु तुर्सी त ब्याहा यत्के व्रत च्वङ खँ पितयेउ ख्वइँ दमु ।
उ बाखन बेस्न टाहागौ दमु उकु पुटिगाके क्येङ दमु । तुर्सी थिता सिमा खेउँ । उ तुर्सीन् मिपिस्त येक्कु ल्वब बिये दमु । धार्मिक ल्याखान् येउता बखान येर्स. उ वनस्पति विज्ञानये ल्याखाकु मिपिस्त मदके मजिउ सिमा खेउँ । ब्यालाकु तु ओये गुण ओँसिके छ्यालिसर्गु हर्स उ तुसीृ सिमाये पुया, लप्ती व डाँरीलान् थउ म्वग्र त येल्पनुं येङके तइ लागिन् घत्केङ् ज्ये काइ फरगु ।
थन्हुये न्हिखुन्हु द्वाल्खाये दोखुनु तुर्सी छेँकु भजन येङ खँपेन् लुओन्के उ च्वये खँ थपे लाहाकु तयेन्बिये दमु । दोख्से जुनी उ तुर्सी थेँ तु अमूल्य व दांगु भिंगु जुयेन् थ्वच्वँ ।
जय तुर्सी एकादशी ….. !
