पशुपति क्षेत्रभित्र पर्ने स्थानहरू देवपत्तन प्राङ्गण, आर्यघाट बागमती नदि किनार, नवदुर्गा मन्दिर परिसर, वछलेश्वरी मन्दिर, मृगस्थलि चरण, वनकाली, किरियापुत्री कम्पाउण्ड, भष्मेश्वर मन्दिर यी आदि स्थलहरूलाई पवित्र धार्मिक भूमिको रूपमा मानिन्छ । यहाँ दयावान, करुणादायी मन भएका लाखौं मान्छेहरूको दैनिकी चलिरहेको छ । जहाँ ऋषि, ज्योतिषी, महर्षि, विदुषी, कृषक, शिक्षक, विद्वान, चिकित्सक, दिग्दशर्क, निर्देशक, परीवेक्षक, निरीक्षक आदि प्रतिष्ठित व्यक्तिहरूको निरन्तर जम्काभेट हुन्छ ।
धार्मिक अनुयायीहरू, मितव्ययीहरू, शिक्षाार्थी देखि विद्याार्थीसम्म, डाक्टर, इन्स्पेक्टर, कलेक्टर, प्रोडक्टरदेखि कन्डक्टरसम्म भेला हुन्छ । यतिमात्र कहाँ हो र ? यहाँ गँजेडी, भँगेरी, अँधेरी, किन्नरी, किशोरीदेखि सुन्दरीसम्मको मेला लाग्छ । यहाँ अरबौं लेखाजोखा हुने जलहरीदेखि सामान्य पूजापाठ गर्ने नरहरीसम्मको चर्चा हुन्छ । कहिलेकाहीँ दिउँसै डाँका लाग्छ यहाँ केरा देख्नै हुँदैन, लुट्ने देखि थुत्नेसम्मको भीड लाग्छ । न त सानातिना पोका पन्तुरा नै बोकेर लखर लखर हिँड्ने त कुरै छाडौँ, २ र ४ खुट्टे प्राणीले झ्पाप्पै आक्रमण गरिहाल्छ त्यो पनि बिना हतियार, बिना सूचना, बिना धम्की नै । त्यतिबेला,– “ला… लौ… मेरो केरा (अन्य अर्थ नलनगोस्) खोसेर लग्यो, अब के गर्ने ? भन्नु सिवायको विकल्प छैन । फेरि आफ्नो सामान पाइएला कि भनेर पछि लागे ङिच्च दाँत देखाएर उल्टै थर्काउँछ । ती त हुन् कथनमा बताइएका हाम्रा पूर्खा भनाउदाका कुरा ।
अर्का थरि प्राणी छ २ खुट्टे । जसले बुद्धिजीवी प्राणीको मान्यता पाएका छन् । जो त्यही छत्रछायामा अवस्था अनुसार फालिएका हुन्छन्, पालिएका हुन्छन्, ढलिएका हुन्छन्, गलिएका हुन्छन् र कतै कतै सडिएका पनि हुन्छन् । ती प्राणीबाट बच्न झनै खतरा हुन्छ । माग्न आउँछन् “छैन, जा उता…” भन्यो भने उल्टै – “के रे, खुुरुक्क दिनु ल ? नत्र..!! भन्दै कुममा कुम जोडाउन पुग्छन् । अनि के कराउनु भनेर ५ र १० रूपैयाँ दिए पनि… “यल्ले टिका लाउने हो ? एक छाक भातको कति पर्छ था छ रु २४० लिन्छ । के हामीलाई भिखारी सम्झेको ?.. अब हेर्नु त, मूल्यांकन कहाँबाट कहाँ पुगेछ ? जसको खुट्टाले मृदंग नृत्य गरेको हुन्छ ।
शरीरबाट आन्द्रा बटारिने बास्ना (?) आइरहेको हुन्छ । जसलाई हरेक पटक विभिन्न संघसंस्थाको प्रायोजनमा निःशुल्क भोजन प्राप्त भएको हुन्छ । त्यही समूह अपरान्ह पश्चात् महा बलवान भएर निस्केका हुन्छन् । यसका लागि रेखदेख कसले गर्ने त ?
पशुपति क्षेत्रमा हिजोआज जहाँ पायो त्यहीं जुत्ता चप्पल समेत खोलेर जान असहज भएको छ । बिहान त ल सुरक्षा दिने, जुत्ता चप्पल र पेटी राख्न ठाउँकोे व्यवस्था गरेकोले केही हदसम्म राम्रै लाग्छ । मलामी गएको अवस्थामा मृतकलाई जल चढाउन जुत्ता मोजा खोलेर विश्राम घरको थाममा टाँसेर राखेको जुत्ता ३ मिनेटमा गायब, हेर्नु त आपद ! जुत्ता खोल्ने बेलामा अलिपरबाट एक केटोले छड्के आँखाले हेरिरहेको त थियो, आफु जस्तै मलामी होला भनेको त आउँदा न त्यो केटो छ न आफ्नो जुत्ता..!
हरे शिव ! मृतक आफन्तलाई जल अर्पण गर्न जानु पनि अपराध हो र ? खासमा अद्र्धचेतन मानसिकताले जकडिएका समूहलाई त्यो पवित्र स्थलमा प्रवेश नै गर्न नदिनुपर्ने हो पशुपति क्षेत्रमा । बरु त्यहाँ वरिपरि रहेका बाँदरहरूले पनि अनुशासन के हो भन्ने बुझिसकेका छन् । कमसेकम ‘मसँग केही छैन, यी हेर त,..’ भनेर झोला देखाएपछि बाँदर थपक्क फर्केर जान्छन् । तर त्यहाँ अहोरात्र झुम्मिएका मगन्ते थरिका मान्छेहरू भने पछिपछि लागेर पैसा नदिएसम्म छोड्दै छोड्दैनन् । छैन भन्न समेत नमिल्ने उल्टै अनेकन् भाषाले लाजमार्दो पारिदिने गर्छन् ।
यी त सामान्य घटना भए । त्यो ठाउँमा पेटीमा झोला राखेर बागमतीमा पानी चढाउन जाँदा छिनको छिनमै झोला गायब हुन्छ त्यो पनि बिहानको उज्यालोमा । अब कसैले भन्लान् ‘आफ्नो सामानको सुरक्षा आपैंmले गर्नुपर्छ नि..’ भनेर । अब हातमै बोकिरहेको मोबाइल छाता नै टपक्क टिपेर सुइँकुच्चा ठोक्छन् त कसरी सुरक्षा गर्ने त ? यस्तो खालको क्रियाकलाप गर्ने समुहलाई प्रवेश नै निषेध गर्न सक्दैनन् र त्यहाँको व्यवस्थापनले । के त्यहाँ खटाइएका पहरेदार सुरक्षाकर्मीहरूको काम बिहानको दर्शनार्थीहरूलाई जुत्ता राख्ने ठाउँ र मन्दिरको ढोका देखाउने मात्र हो र ? रात्रीकालीन पहरा दिन जरुरी छैन र ?
कर्म गरेर पेट पाल्नु सबैको आ–आफ्नो दैनिकी हो । तर दैनिकी चलाउनु छ भन्दैमा अवस्थालाई ध्यान नदिईकन जबर्जस्ती व्यापार गर्न र गराउन पनि त दिनु भएन नि, प्रसङ्ग आर्यघाट ब्रम्हनाल परिसरको हो । त्यहाँ एकातिर आफन्तको निधनमा विलौना गर्ने, चिताको व्यवस्था गर्ने आदि अवस्थामा ‘माला चाहिन्छ माला..?’, पानी चाहिन्छ पानी..??’ भन्दै बाटै छेकेर आउने रात्री व्यापारी महिलाहरू ओहोरदोहर गरी दिक्क बनाउँछन् । यिनीहरुलाई निश्चित स्थान तोकेर संवेदनशील क्षेत्रमा राख्ने व्यवस्था मिलाउन सक्दैनन् र पशुपति विकास क्षेत्र व्यवस्थापन समितिले ?
पशुपति क्षेत्र विकास कोष व्यवस्थापन समितिले आर्यघाटमा तत्कालै लाश जलाउनका लागि चाहिने सामानहरू विक्री वितरणका लागि व्यवस्था मिलाएको छ, त्यो भयो आम्दानी मार्ग । तर फाल्टो सामानको लागि पनि त त्यस्तै व्यवस्था गरिदिए शान्ति सुरक्षा सुदृढ हुने थियो कि ? आपूmलाई चाहिने पूmलामाला र पानी पनि त तोकेकै ठाउँमा पुगेर किन्न सक्लान् नि होइन र ? पशुपति विकास कोष भनेर आर्थिक कोषका लागि मात्र केन्द्रित नहोस् । यो धार्मिक क्षेत्रको रूपमा मात्र होइन कि हरेक हिन्दू धर्मालम्बीहरूको आस्थाको केन्द्र पनि हो । यहाँ दर्शन गर्न आउने वाह्य पर्यटकहरूले आवश्यक भन्दा बढी नै मूल्य भार खपिरहेका कुरा चचौको विषय बनेको छ ।
१ शय ५० रूपैयाँमा पाइने पूजाको सामानलाई ५ शय रूपैयाँसम्म तिर्न बाध्य भएको तीतो यथार्थ छ । धर्मको नाममा ब्रम्हलुट गर्नेहरूमा विकास कोषले बिचार पुर्याउनै पर्छ । अस्तु ।
बालकृष्ण श्रेष्ठ “पासा”
