महनी यर, आमताक्कुय महनीय रनक मेवुतातु दउजु । आउ आनागु ब्याला ययेउ मखेत जेउ । कोब्नये नक्छेँ सेङये पेटीकु, श्यामसुन्दरये लाङाकु, आगमछेँकु, कोर्छेँ सेङ्कु, टसीचाये डोबरकु, पिङ्गलये डोबरकु, नाश्वर डोबरकु, दुङ्गलये सेङ लाङाकु, आन्थितु थाब्नये सेङ् लाङाकु, भीमसेन डोबरकु थउ थउ ट्वालये साङतपेन, त्वासपेन, दाजुकिंज, तिताकेहेपेन ग्वार्मुङन् च्वङन् पूmलपाती खुन्हु गोपैं मेस स्यारिउरी, गुल्मा मिलैजुयेन् मेस हाइउरी, डुकु गिब्लान् हाइउरी, थापरे कयमिच छेँ ययेउरा मायायेउरा… मुचापिस्त वास्ती गिनागु ङ्याङन आले कायेन् बिइउरी हङन् खँलायेन् महनीये चहक दकेउजु ।
बुढापाकापेन् भेड्पुलान् येउ गुठीये ब्वकु लकु डुकु, ठो, घेर, जाकीये ल्याखाः चुला ठुलेन् ठुलेन् ङीयन येकुतन् । ट्वाल् ट्वाल्ये काकी, मल्ली, डोमा ताताकेहेँपेन् बजी टुइँत लाटा खायेन् ट्वालैपिच्छे ‘टाङ्टाङ् टुङ्टुङ’ सर येके बजी टुङ्गुतन् । गुनेङ् छेँरी चपिलकु नासके ऐराक काउतन् । थनुकेसी आमु खँपेन दोखुन बाखन थिनागु जुई धोन्जु ।
छेँये लाङा फरकु मुचापेन् ‘इसिबान् वा इनागु वास्ती हायेन् मान् ईनागु वास्ती सुकेतरै, आमु थिजोर टिका फर वन्न फित मेबु थिजो खाँडो स्वर् वन्न फिइउरी’ हङन् बात्चा दउजिउ खालेन् ङेङ्केउजु । मदउपिसिन् न्वन्माहायेन् च्वंगुजु । आमताक्कु घत्केथेँ मिसामि मुचापिसिन् घाँघर सुरुवाल फिउतन् । ओन्सामि मुचापिसिन् कमिज सुरुवाल फिउतन् । आमताक्कुये नेपाल देश (थन्केसीये येँ)कु च्वङन् बेपार येङन् जागिर नउपे मुचापिसिन् हर्स थिमा निस्मान् कटराइजव जिन्सये लंगी वास्ती फिउतन् ।
महनी ताक्कु द्वाल्खा देशदुपान संस्कृतिये ल्याखाःकु स्वर्न महातापाटी (महागीता)कु हले मार्सिल म्ये ‘कालिका जगदीश्वरी माइ’, ‘हरे दक्ष न निन्दा यात श्रीमहादेवयात…’ व ‘जय देवी भगवती’ खिँ बाजा ठ््याङन् हल्न गुलि छुकु ताइ दउजु । आन्थितु नास्चा खा महल्नसिन्तु नाइबाजा ठ्याङन् दोखुनु द्यउकुठा धुन्दु उयेन् वन्नसिन्ये चहक गुलि बालकु व रसताइ दउजु । आले म्वारी जुकुन् फु कपाली (जोगी) खलक न चिचा द्यउकुठा धुन्दु फुयेन् लिङाये ब्यागलतु मज्जा येउजु । उ थिगुर छिजि थउ परम्पराय पहिचान दउ खँ जुउजु ।
मेस स्याङ न्हिखुन्हु चानस नसि वतीये नारान्चा लिखन रत्न बहादुर, सुना, माइला, दिलबहादुर, सानभाइ खड्गीखलकये छेँ थिगुरी भललल त्वाकके मेस स्याङन् सुँ छुउजु । आले बातिचा त्वाक् त्वाक्दाइताक्कु द्वाल्खाये बुराखारा ल्यास्मापेन् थोँसी काइत थ्येंगुतन् । बात्चा ड्वाकुन्दांगु मानेरी मल्गुपिस्तरी आप्सिन्तु छेँ छेँकु थेन्केर ओंगुतन् ।
नखत (अष्टमी) खुन्हुन्नसि बहिर ट्वालये चक्र डोबरकु कपाली खलकपिसिन् थउ रीतिरिवाजये ज्ये चल्के म्वारी फुयेन् च्वंगुतन् । आम चक्र डोबर दशमीखुन्हु द्येक्वारलान् येउ हिपाथामीन् मेस त डायेन् राइतीकु म्वर लुर उइँरी चलन दउजु । आउ आमु खँपेन् मन्न टोङ बाखन् (लोककथा) थिनागु जुयेन् ओन । ईनागु खँ लुँओन्के हार्ङ मन खोर, दुःख लगई जुर तर हाति यरीउरी उ थिगुर घडी हिल्गुय थिगुर पाला खेङ हङन् चित्त बुझ्यारी मल्गु न्हि ययन चोन ।
थाब्नये पुरान्छेँ हाखेन ब्वारा ग्वयेन् हिपाथामी खलकपेन् ययेन् च्वङ ख्वन्न महनीये ब्यागलतु चहक दउजु । दामराङ सुस्पाये थामी समुदायपिसिन् ड्वाका, सुरी, चक्री, हाँसा, नाम्खी, इउ व सिठु आले इसुपेन् मित हाउजु । आले हिपाथामी जुयेन् येउ खलकये मूलगुरुपेन् थउ मन्त्र ब्वङन् धर् धरन खायेन् च्वंगुतन् । आमुङ् नेपाल देशकु शासन व्यवस्था २०४६ दँन हिले कत्नङ् ताङन् ओन । आउ ईनागु खँकु गुन्त दोष विईरी छिजि दोखुनु थउ न थउतु सउ व सिउ दुपान लतगु । आले घरेलु हाखेन दउ मसला सिमालान् स्वालहाउ पुयापेन् ग्वार्मुङन् निस्पु चुलान् ज्वङन् म्येथर्न मुचापेन् गुलि रसताउतन् ।
नवमीखुन्हु भीमसेन् द्यउकु बलिपूजा जु ताक्कुये चहक झनै ब्यागल ख्वइँदउजु । थउ थउ द्यउकुठाये गुठियार फुकिन्जपेन् ग्वारमुङन् थउ गच्छेये ल्याखाःन् चाउथे गोंगर व डुकुपेन् हाउतन् ।
आले गुने डुकु ड्वाकु हङ खँ जुउजु । आमताक्कुङ् द्वाल्खामिपे मनकु थातकोतये भेदभाव मदउ मखे । गुनेङ् बातिचा चिचा डुकु ख्वन्जु हर्स मुथुसी प्यात्पुलके, गल फर्सके ‘इसि थिनागु, यसिपैं धोंगु डुकु हाइत गोजीकुङ् दइमल्दन ले’ हङन् हेपेङन् खँलाउतन् ।
एकादशी खुन्हु खाँडा खाकेर्नसिन् कोब्नये रास्कुल्ननसि नक्छेँ, श्यामसुन्दर, कोर्छेँ, गुर्कोट, टसिचा जुयेन् रास्नीकु किच्चक स्याङ प्याखन क्येइँ ताक्कु आमताक्कु द्वाल्खामिपेन् जुकुन मखे कि सुनखानी, सुस्पा, बाबरे, पारि मार्बु, जिलु, नाम्दु भेड्पु, मेलुङलान् नसि मिपेन् येउतन् । आमताक्कु अम्बा, अमला पांगुपेन् मित हाउतन् ।
कोब्नये कोर्छेँये सेङ हाखेन पिङ छुतन् । आन्थितु भीमसेन द्यउये खउखेन्न थनकेसिये वती दउ ठाइँये सिमाये काँचाकु पिङ छुयेन् म्येथकेउतन् । आन्थितु दुङ्गल, पिङ्गल व रासकुलय पिपलय सिमाकु पिङ्ग छुयकु पिङ्ग जुईरी गुली मज्जा यउजु ।
आमताक्कु अझ छुत्केइत कालिन्चोक युवा क्लव, तिलिन्चो परिवार थिनागु सामाजिक ज्येकुठीपिस्न सामाजिक साँस्कृतिक प्याखनुङ् क्येङ्गुतन् । दाँछिये महनीकु बालकृष्ण ‘पासा’न् च्वये ‘परिस्थिति’ हङ सामाजिक प्याखन् क्येङ लुओङन् च्वन ।
छीजि समाज ट्वालकु च्वनगु सित्न तान्न येल्पनु आम्तु मिपेन् मल । थउथउकु हारग्वाहार व्यवहार चल्के च्वइँमल । आमकारण्न गुन् ड्वाकु गुन चिचा, गुन् दउ गुन् मदउ हङन् थातकोत मयेरिलौ । फट्टुल्के थापरे महनीन् दोखुनु द्वाल्खा ओङन् थउ ठाइँये महनी छुत्के ङाकेईलौं, मन्यारिलौ ।
नवदूर्गा भगवतीन् देश दुपान, देश पिपान चोङदिउ दोखुनु द्वाल्खाय दाजुकिंज, तिताकेहेपिस्त बाँलकु व जय थयेत् हङन छिजि बाँपीझ्याला डटकम खेन्नलान् भिङ्गु टोनगु । दोख्से महनी बाँलकुथ्वजु । जय द्वाल्खा ! जय भीमसेन् ! जय महनी !
ऊ महनी लुँओन्केईत च्वईत संयोजन : छिजि बाँपीझ्याला डटकमय सह–सम्पादक बालकृष्ण श्रेष्ठ “पासा”
