दोखुनु भाजु मैजुन् उ खँ त दुपान नुगर्ननसि मनकु कायेन् थुकेइलौ कि नेवाः देय् दबू हङ हाती खेउँ हङन् ।
येँ नेपाल भाषालान् न्वन्हार्न नेवाः देय् दबू हङ द्वाल्खा नेपाल (नेवार) भाषालान् हरिमल्नसिन् नेवार देशय् डोबर खेउँ । आउ डोबर हत्नसिन् मिपे हूल ग्वार्मुङन् च्वइँत दकेय् ठाइँ हङन् थुकेइमल । तर छिजि द्वाल्खा नेवारी भाषालान् हरिमल्नसिन् प्याखन हुकेय् ठाइँ वा हातिङ् जात्रा ङाकेइत कत् थुकेइत भातिचा थात ल्वाप्ठोङन् डोङ पिकुना चुकेय् ठाइँ त डोबर हङन् सिके तये दमु । थिगुर ट्वालय् दात्तिकु दके तये यिनागु ठाइँय् जउखउकु हातिङ् अप्ठ्यारो म्वजुके हतिइथि म्वप्वंके गिब्लानुं अवरोध म्वजुके दकेय् ठाइँकु मिपेन् ग्वार्मुङन् च्वइँरि ज्येखँकु नेवारपेन् घत्कें हाखेन जुये लागिन्तु उ नाम ट्वाक्स्याङन् नेवार देशय् डोबर हङन् नेपाल राज्यभरय् नेवारपिस्त थिथलकु तइमल हङ उद्देश्य तयेन् उ कुठी (संस्था)य् नाम नेवाः देय् दबू (नेवार देशय् डोबर हङन् तये खेउँ ।
उ नेवार देशय् डोबर हत्नसिन् छिजि द्वाल्खामिपिस्त भातिचा म्वलउ थिनागु चाय् ख्वइँदमु । उ थिगुर हातिं राजनीतिक पार्टीनाप ट्वाक्स्याकु संस्था मखे हङन् थुई मल्गु दमु । उ दुपान स्वाक्टाउ मिपिसिन् थउ येउता राजनीतिक पार्टीकु च्वंगु जुर्सं उ कुठी (संस्था) त राजनीतिक ल्याखाःन् स्वइमजि । नेपाल देशय् दुपान दउ १३गुर जिल्ला त नेवारपे लागिन् नेपाल मण्डलय् थिगुर विशेष ठाइँय् मान्यता बियेन् तरै । आमु जिल्ला दुपान च्वंगु नेवारपिसिन् न्वन्हाय् भाषा त नेपाल भाषा हङन् हतै । आम झिम्सोंगुर जिल्ला दुपान दोलखा, सिन्धुपाल्चोक व काभ्रेपलाञ्चोक लकु जुर ।
खास येङन् नेपाल भाषा हत्नसिन् स्वनिग देश (येँ, यल व ख्वप) च्वंगुपिसिन् न्वनहाय् भाषा हङ खँ जुयेन्च्वन तर आउय् स्थितिकु उ खँ मखे कि नेपाल भाषा ७७गुर जिल्ला दुपान च्वंगुपिसिनुं न्वन्हाय् दमु । भौगोलिक ठाइँय् ल्याखान् गुलि मूलोँ पायेन् ओन आम ल्याखान् खँ ल्हाय् तरिका पायेन् उइँफरै । गिथि कि येँ देश दुपानतु चक्रपथ दुपानय् मिपिसिन् न्वन्हाय् खँ व पिपानय् नेवारपिसिन् न्वन्हाय् खँग्वारातु पाउ खोइँदमु । आन्थितु थिगुर जिल्लाय् साँधसिमा त्वार्त ओङन्लि मेबु ठायँय् भाषा ब्यागल जुयेन् ओंगु खोइँ दमु ।
हाबिय् खँय् (इतिहास) आधार कायेन् खँ ल्हाइमल्नसिन् नेपाल भाषाय् थालनी द्वाल्खालान् जु खेउँ हङन् घत्कें ब्वङ पतिधुन्दु नेपाल टेलिभिजनकु स्वय्खोङ दमु । उ भाषा दुपान किरातकालय् ब्यालान्नसि ल्हाय् जुइमल्गु थिगुर जगय् आड खेउँ । प्राचिन शहर द्वाल्खाय् ल्याखाःकु उ नेपाल भाषाय् थउतु आखर मदइरिकु हाति कमीकमजोरी दमुले ? हरित वा नेपाल भाषाय् आखर लिपि रञ्जना हङन् तरै । तर उ आखर भोटलान् प्रभावित जुयेन् पितयेउ खोइँदमु । द्वाल्खा शहरय् द्यउ देगलकु दउ घण्टी, थाम, अंगल धुन्दु च्वयेन्तये भाषापेन् स्वर्न गुङ् संस्कृतिलान्, गिबिङ् नेपाल भाषालान् च्वयेन्तये खोइँदमु हर्स छिजि खँलान्तु च्वयेन्तये दसी (प्रमाण) मदये लागिन् छिजिन् देवानगरीलान् तु ज्ये छ्यालेन्च्वङ खोइँ दमु । हो यिनागु खँय् पुरान् खँ पिस्त पितकायेन् छिजि मा भाषा, आखर (लिपि), संस्कृति व सम्पदाय् संरक्षण येरिलागिन्तु उ नेवार देशय् डोबर नाम तयेन् थिता उदाहरणीय कुठी पितकाये खेउँ हङन् थुकेइ मल्दन ।
छिजि मा भाषा घत्कें हाबिय् पुरान भाषा खेउँ हङन् मुथुन् वा हतगु तर यथार्थ हाति खेउँले वयङ् दसी (प्रमाण) वा पित काइ फइमल्दन । छिजि नेवाः आले नेवार खेउँ । छिजिन् ल्हाय् खँय् आखरकु गिबिङ् ब्वाक्टा व बच्छि आखर मछ्याल्गु तर नेपाल भाषा हङ आखरकु लिखनय् आखर मतयेन् छ्यालेन् तये खोइँदमु । हङ अर्थ हाति हर्स नेपाल भाषाय् बुय् ठाइँतु द्वाल्खा खेउँ, मिपेन् ज्येरित, जागीर नइत आले प्याटा लहित थिठाइँ च्वइँ म्वखोङ कारण्न आखर ब्वइँत सेइँत ब्याला मदउ जुर । आले मेबु खँ आमताक्कु ब्वङ कुठीङ् मदउजु, जुजु मन्त्रीपे खलक न थउ विद्या सेइँ लागिन् दरबार छेँछेँकुतु गुरुपेन् तयेन् ब्वंकेउजु । आपिस्त गुलि ज्ञान काइमल्गु खेउँ आम्लिजुकुन् ब्वइँरि सेयँरि ज्ये येकुतन् । इथिजुर्न पिपानय् प्रजापिसिन् हातिंं ज्ञान काइरि ब्यालातु मदयेलागिन् आनागु आखर (लिपि) मसये जुर । यिनागु कारण न तु हातिं ज्येखँय् बारेकु च्वइकाइ मल्नसिन् पिपानलान् मिपेन् म्वालेन् हायेन् ज्ये वाउतन् । इथि जुये लागिनुं थउ भाषा व आखर त विकास येरि मफयेन् च्वङ खोइँदमु ।
हो यिनागु ज्येखँ त आउन लिय् कयमिचपिसिन् ठाकउ माचाके थउ माय् भाषा व कला संस्कृति त येल्पनुं लुओन्के तयेन् जाउमदियेन् ज्येखँ सोंके च्वइँफयेन् थ्वच्वँ हङन् हाखेन येइँत थापना येङ उ कुठी खेउँ नेवार देशय् डोबर ।
नेवार देशय् डोबर हङ स्वनिग देशय् जुकुन् कुठी मखे । नेपाल देशय् दोखुनुं प्रदेश व जिल्लाकु समिति दकेइ धोन्जु, अझ टुल्के जुइधोंगु दोखुनुं अधिवेशन व साधारणसभाकु द्वाल्खाय् खेन्नलान् ब्व कायेन् केन्द्रीय तहकु क्वमूलमि (न्वकु– उपाध्यक्ष), ज्येमि टुल्के जुइधोंगु दमु । गिथिकि केन्द्रीय क्वमूलमि (उपाध्यक्ष)कु द्वाल्खाय् ल्यास्म्हा भाजु शान्त श्रेष्ठ, केन्द्रीय ज्येकुमि (दुज) भाजु उपेन्द्र प्रधान थ्येङन् च्वंगुदमु । आन्थितु बागमती प्रदेश समितिकु, येँ जिल्ला समितिकुङ् द्वाल्खामि भाजु बालकृष्ण श्रेष्ठ थ्येंगु दमु ।
आन्थितु नेवाः देय् दवुय जिल्ला नायः देवेन्द्र नारायण प्रधान, द्वाल्खा–उपत्यका स्वाःपु नायः मयजु सकुना श्रेष्ठ मलेकु सुत्ता गत्केङ दाजुकिंज, तिताकेहेपेन नेवाः देय् दवु नेवार देशय डोवरकु थेई धोन्जु । ईथितु हाविय नेवाः देय् दवुय ढ्यावा वरिलकु माधवनारायण प्रधान थेई धोन्जु ।
