ग्वा छिजिन् सियेन् मसिये सुकाये रा, थुयेन् मथुये सुकाये रा खँ थुई ठाकर । नेवार हङ द्वाल्खा दुपान जुकन्ु वा मखेले, नेपाल देशये ७७ जिल्ला दुपान जुकुन् मखेयेन् उ ब्रम्हाण्ड दुपानङ् नेवारपेन् दमु झण्डै ९० प्रतिशत नेवारपिसिन् थउ त ओँसिकेर्न इसि वा छिजी नेवारपेन् तु खेउँ हङन् च्वङ्गु दमु । आउ स्वःनिग देशये नेवार समुदायये मिपिसिन् नेपाल भाषा आले नेवार भाषालान् न्वन्वाउपिसिन् थउत ओँसिकेइरि लोँ हिलेन् गुङ् आखर त बच्छि गुङ् आखर त टाहागके न्वन्हायेन् ययन चोनहिन् ।
आमु आपे थउ ल्याःखाये विशेषता जुर हर्स द्वाल्खा मिपिसिन् गुङ् आखर त बच्छि न्वनहार्सं च्वर्नसिन् पूरा तु च्वइरि ज्ये येङन् च्वङ दमु । गिथिकि ‘आ ख र’ त छिजीन् न्वनहार्न ‘आखर्’ हतगु । तर उपत्यका दुपान च्वंगु व बनेपा, साँखु, चित्लाङ्, टिष्टुङ् पालुङ्, धरान, हेटौडा थेँतु मेले मेले च्वंगु नेवार पिसिन् ‘नेवार्’ हङन् मुथुन् हर्सं च्वर्नसिनुरि ‘नेवाः’ हङन् ‘र’ य् ठाइँकु विसर्ग (ः) तइरि ज्ये येतहिन् वये अर्थ हाति हर्स ‘आख’ ये लिखनङ् मेबु आखर सुलेन् च्वनना हङ संकेत बिरै हङन् थुकेइमल । द्वाल्खाये नेवार भाषालान् ‘आखर’ हङन् च्वरगु, स्वनिगये मिपिसिन् ‘आखः’ येङन् च्वरै । आले उलि च्वर्नसिन्तु ‘नेवाः’ व ‘नेवार’कु ब्यागल जुर हङन् मन्न टोइँ मजि ।
आखरकु भाति भाति पार्नसिन् हो खँ लार्न सर् हो खँग्वारा मिलै म्वजु हत्नसिन्तु नेवार व नेवाः ये दातिकु पाके थउ मत भिन्नता येरिमजियेउरा ? द्वाल्खा देशये थउतु मूल भाषा दमु, नखतचखत दमु, आम्त छ्यालिख्यालि येरिउरि भाति भाति पाइ फरै, गुं नखतचखतये विधिविधान हतिइथि लरिफरै । इथि जुर हत्नसिन्तु छिजी जुकुन् नेवार मेबुरि नेवार तु मखे हङनु टोइँ मजियेउ थिनागु लगई जुर । स्वःनिग देशकु दउ रीतिरिवाज चालचलन् हो द्वाल्खा देश दुपान दउकु हातिकुरि मापा दोख्ताकु पाउ दमु आन्थिनु आप्सिन् थउत नेवारये पहिचान बिइत हातिकुं मल्येङ्केउ, दोखुनुं नेवार थिगुर तु खेउँ दोख्सेनुं थिल्याखान् अधिकार नाप्लरिमल हङन् लिङारिहन् छिजीकु आनागु सोच पितकायेन् लिङापेन् गुन् दमु ले ग्वा ?
ज्ये येरिम्वाल्गु त येत्केइरी मुलकु येइँरी ज्ये येरिलौ ना, दोख्सेनुं दोखता खँ सयेन् येउ वा मदले, थिम्हान् निस्म्हात मसये खँ स्येइँलौ, थउ न मसये सकेइलौ, ‘चाये भर लुङा, लुङाये भर चा’ हङ वा उखान तु दमुले ।
गुनानुं हातिं ज्ये येरिम्वाल्जु हर्स लौ ना उप्सिन् गिब्लान् ढ्याबा हार्जु आले ज्येक्येन्द येर हङन् दोप्टाकु च्वङन् नामन्ते खँ लाइउरि, हातिङ् ज्येखँये लागिन् सरसल्लाह येरित सत्तर्जु हर्स इसिवा नेवारपेन् छिपे नेवाः हङ ठाइँ मायागु हङन् बगर मिखान् स्वइरि, यदि हातिं जुयेन् थउ ठाइँये नाम थात येर हर्स गुने नाम जायेउले आनागु खँ थुकेइरि ज्ये येरिलौ ना । वय लागिन् छिजिन बात्चा जुर्सङ अध्ययन यरीलौं बोईलो ईथि यत्कु हर्स मसिय हो मसय खँपेन सेई फरगु । अध्ययन मयत्कु खाली विरोध जुकुन यरी सरगु खेउ खँकु ग्वाहार सोयनुङ विरोध गत्के यगतु । छिजि दोखुनु थि जुयन द्वाल्खाय ईतिहास म्वात्के पित हाईलौं, वय लागिन् हातिन फरै आमुन ग्वाहार यरीलौं ।
ईथितु ख्येइफरै स्वःनिगकु च्वङन् ज्येयेकु नेवारपिसिन् पिपानये नेवारपिस्त भातिचा थातकोत येतहिन् जेउ, आमु खँ कु छिजीन् थि खलक जुयेन् इसिङ् नेवारपेन् खेङ् इस्तं छिप्सिन् येरिम्वाले ज्येखँकु दुत स्वाक्टाकेइ मल्दन, इसिं नेवार पे पार्खाल दुपान च्वंगु खेउँ हङन् थिसर् पितकाइत दोखुनुं थि जुइलौ ना !
