द्वाल्खाकु हाबिन्नसि चल्केतये स्वंकेतये आले छिजि न्हुनहायन् ययन च्वङ खँ त तु छिजिन् द्वाल्खा खँ हङन् च्वनगु उ दोखुसेनुं सियेताये खँ खेउँ । सत्नतु हरि मल्नसिन् उ छिजि मूल खँ (भाषा) खेउँ हङन् महाभारत साँफरकु क्येङन् तये बाखन्य् ल्याखाःकु ङाम्हा कये (पाँच पाण्डव) पेन् दुबास (गुप्तबास) च्वन्नसिन् आपेतु दाजुकिँज कौरवय् जासूसीपिसिन् मसिके म्वथुके ल्हाये खँ (भाषा) त हाबि हाबिये बाजे बराजु पिसिन् थउ द्वाल्खा खँ त ब्यागलतु ल्याखाःन् ओँसिकेइरि मुलोँ दकेये जुइमल उ द्वाल्खा नेवार जातिन् न्हुन हाय नेपाल भाषा ।
आमताक्कु खँ वा दकेर्जु द्वाल्खा खँ हङनुङ् ओँसिकेर्जु आमु खँय् मुलोँकि छिजि लिङार्गु अझङ् लिङायेन् च्वनगु आन्थिनुं छिजि द्वाल्खा खँ पुरान् खेङ् हङन् दसि केइँत आखरकु क्येङन् तये खोइँ मद । गुलि कि छिजि थउ माय् खँय् ल्याखाःकु माआखर (लिपि) च्वइत स्येङन् तये मद । हाबिय् बुराबुरी पिस्त उ लिपि हात्त मदकेये जेउ हात्त च्वइ मस्येङ जेउ हङन् ङेन्नसिन् ड्वाकुन्दांगु पिसिन् इनागु लिसर् बिये खोइँदत ।
“छिजि मा भाषाय आखर (लिपि) हङ तु रञ्जना लिपि खेउँ । तर छिजिन् च्वये आखरउरि देवानगरी खेउँ..” उ लिसर् (जवाफ) थपिस्त गिनागु ताइदत या गिनागु चारगु ? उ लिसर् न छिजि मूल (मौलिक) खँ क्येनइरा मक्येङ्रा ?
उ दोखुसेनु थुके काइमल्गु दम् । भाषा म्वार्स जुकुन् जाति म्वारेउ हङ थिगुर मान्यता त दु नुगर्ननसि थुके काइ मल । नेपाल देशकु दउ झिम्सोगुर जिल्लाकु नेवारपे ड्वाकुड्वाकु च्वङ ठाइँ दमु । आमु जिल्ला त नेपाल मण्डलय् चक्कल दुपान तयेन् उ ठाइँय् मिपे थउथउ न्हुन हाय मा भाषा दमु घत्केथेँ ठाइँकु स्वनिग देश दुपान न्वन्वाये नेपाल (नेवार) भाषालान् खँ लारै हर्स द्वाल्खा जिल्लाय् प्राचिन शहर द्वाल्खा आउय भीमेश्वर नगरपालीका वडा ल्याखा २. कु च्वंगु छिजि द्वाल्खामिपिसिन् लाये खँ आपे स्वयेन् घत्के पाउ खोइँ दमु ।
इथितु सिन्धुपाल्चोक जिल्लाय् तौथली, जेठल व लिस्ती काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाय् दुतिकु उ खँ लार्सं येक्कु पायेन् वंगु खोइँदमु । आन्थिनुं उ नेपाल भाषाय् मूलकु दुत वंगु दये लागिन् च्वर्न व व्याख्या येत्न नेपाल भाषा तु हरी मल ।
हात्त ऊ झिम्निस्गुर जिल्ला चोङन दिउ नेवार जातीन न्हुन हाय मा भाषा त नेपाल भाषा हतै हङन छिजिन थुई मल्गु ड्वाकु खँ दमु । गुल्प लिच्छवीकालकु जुजु पिसिन राज्य यङन दिउतन् आमताक्कु आउय थे थिगुर राज्य मोजुयन गत्के राज्य दउजु आले वय नाप नापङ लिच्छीवीकालय जुजुपिसिन् नेपाल मण्डल त गसान गसान उपत्यकाकु केन्द्रिकृत यत्चु थउ राज्य सत्ता आमे नाप नापङ नेपाल हङ शब्दरी आउय काठमाण्डौं उपत्यका दुपान जुकुन सिमित यत्चु । आन्थि जुयलागिन् छिजि बाजे, बडाजुपिसिन् आमताक्कु काठमाण्डौंत जुकुन नेपाल हरी लगै जुर वय नाप नापङ मेवु झिम्थिगुर जिल्ला त री गसान गसान नेपाल हरी त्वार्तय लागिन् उ खँ आउ पित ययन चोन्गु खेउ । ऊ नेपाल मण्डलय ईतिहासकु चोयन तरै । खँ हङ निस्मह्य दातिकु जु सम्वाद् त हतै हसै भाषा हङ नाम खेउ उ खँ थुई मल थउ मर्सिगु हर्स चोयन तय ईतिहासपेन ब्वई सेईलौं । आले जकुन वय वास्तविक हाति खेउ हङ खँ थुई दमु । ईसिन् हावि हाविय खँपेन पित हायन चोनगु त म्वालेन ख्वालेन हायन ययन चोनगु वयलागिन् थपे ग्वाहार मल नकी खाली विरोध जुकुन, बरु मोथुर्स सम्वाद् यरीलौं ऊ बाँलकु खँ जुई फरई मखे हर्स छिजि गुनानुन थउ जिद्दीकु खँ लाई मटे ।
उ धर्ती दुपान ल्याखाः येरिमफये मिपेन् च्वंगु दमु । आमु दोखुनु ठाइँय् मिपिसिन् थउथउ ल्याखान् थउथउ भाषालान् न्वन्वारहिन् । दोखुसें थउथउ अस्तित्व दमु । भाषाविद् पिसिन् ब्याला हिल्गुथेँतु खँतङ् हिल्के हायेन् च्वनहिन् वये अर्थ हातिजुर हर्स मिपे च्वङ तौरतरिका जुकुन् विकास जुयेन् येउ मखे कि न्वन्वाइरि ल्याखां हिलेन् वन हङन् सिकेइमल ऊ मेवु सत्य खँ खेउ ।
छिजि मि खेङ् । मि हङ जीव जिवात्माय् दात्तिकु दोखुनु स्वयेन् बुद्धि दउ, बुद्धिन् चाउ, ज्ञान काइसउ, येउता ज्येखँङ ङेइकाइसउ जुये लागिन्तु मि हङ जीव त बुद्धिमानी हङ खेउँ । इथि जुर्नजुर्नं न्हुलु ज्येखँ स्येङन् थउ भाषाय् विकास येरित हात्त ठाकौ चाइउरिले ?
द्वाल्खाकु सोंके च्वङ व छ्यालेन्च्वङ भाषा त हिलेन् मेबु तु खँग्वारा ग्वार्मुङन् खँ ल्हाकेइलौ हङ वा मदले । छिजिके माय् आखर (लिपि) मद । मुथुनुरि छिजि लिपि रञ्जना खेउँ हरिउरि आले आखरुरि च्वइत मस्येइँरि वास्ता मयेरिउरि उ ल्याखान् रा थउ मूल खँ पित ययेउ । कि मखेना हर्स इसि खँ उतु खेउँ हङन् दसि पितकायेन् हरि फइमल्दन । हो उतु ल्याखान् द्वाल्खा नेपाल भाषा हङन् च्वइरि बानी येरिलौ ख ँलार्नसिन् वा द्वाल्खा खँ तु जुरले कि मखे ?
