फुर्सद कायन ब्वसिन् दिएन दिएन दोखुनु पाङपेन ब्वईलौं, ब्वसिन् आले ग्वाहार यरीलौं ।
बाँपीझ्यालाकु अझटुल्के पितयेउ इसिन् सयेन् मसयेन् म्वालेन् ख्वालेन् हाबिय् इतिहासन नसि आउय् ब्यलाटुल्के छ्यालेन्तय् छ्यालिमल्गु खँग्वारा त मुङन् थउ मा भाषा व थउ बुय् ठाइँत नाम जाकेइ फइरा हँगन् उ टुटि पाराक ल्येइम्वाले खेउँ । इसिन् ल्येइम्वाले उ पाराक त भरोसा बिउपेन् थपेन्थिनागु बुद्धिजीवी ज्ञानदउ बा मा, दाजुकिंज तिताकेहे, नाताकुता, पा साङत पेन्तु खेउ ।
इसिन् ल्येय् पाराकन मसयेन्, म्वखोङन्, मसियेन् गुल्पगुल्प मखेउ ठाइँकु लङन् गिबिलस्के च्वाक्ठ्यालेन् उइँफरै । हात्तहर्स यिसि आनागु दोखुनुं ज्येखँ सिउताउ विज्ञ वा मखे । तर द्वाल्खाय् घकें इतिहासविद्, भाषाविद् हँगन् थउ न थउत तु नाम जाके, ताके व डाके चोङ्गु पिसिन् ल्वाब (लाभ) दउ ब्यला व ठाइँ स्वयेन् ज्येखँ येँगन्च्वँग खोन्नसिन् छिजि उ माय् भाषा गिब्लानुं ताङन् ओयेङ्रा हङ पिर लगैजुयेन् फर्सउ कोटमा चुयेन् जुर्सं मेबे आखरय् अंगलकु भर कायेन् लिङायेन् च्वङ यथार्थ सत्नतु खेउँ ।
आउ थिम्हा निस्म्हान् –“उ बाँपिझ्याला सोंके च्वंगुपिसिन् द्वाल्खाय् नेवारी भाषातु नासेत्चु, पिपानय् भाषापेन् छ्याङन् नामन्ते आखर च्वइलगैजुर, इसिनाप हातिं सल्ला सुझाप कार माया थउ मन्न गिथि टोनइ आन्थि च्वयेन् भाषातु ज्येतु लगै म्वजुकेइरै” हँगन् निस्म्हामिय् हाखेन थिगुर कुठा दुपान च्वँगन् हलेन् थउत भाषा सउतु दर्जाकु तैम्वाल्गु पिसिन् हातिकु हातिउरि खँग्वारा नासजुर, गिबिलस्के हाति मिलैम्वजुर आम्त गुरि ल्याखान् बाँलस्केइ जियेउ हँगन् बाँलकु सुझाप बिर्स गुलि बाँलकु जुउजु ।
उ भाषाय् ल्याखान् खँ ल्हाइमल्नसिन् छिजि द्वाल्खा नेवार भाषा त ‘द्वाल्खा भाषा’ जुकुन् हत्नसिन् हाति पार हङन् न्येसर् (प्रश्न–सवाल) पित ययेन् च्वंगु ताइदमु, दोलखा हत्नसिन् दोलखा थिगुर जिल्लाय् ल्याखान् नाम जायेन् च्वन । आले ‘द्वाल्खा’ हत्नसिन् हाबिय् ऐतिहासिक, धार्मिक आले साँस्कृतिक ल्याखान् नाम जाउ अभयपुर शहर हँगन् ओँसिय् थिगुर ड्वाक्कु शहर खेउँ । तर मिपे ल्याखान् थिखायेन् ओन्न छिजि ठाइँरि झन् झन् चिचायेन् ओंगन् हाबिय् नामजाउ ड्वाकु गाबिस नगरपालिका दकेयेन्लि ओप्तेचा वडाकु थायेन् थिगुर ट्वालय् ल्याखाकु ताङन् च्वन । उ दुपानं नेवार, थामी, तामाङ, बार्मुन, क्षेत्री, कुँवर, योगी थिनागु मेमेबु जातिपेनुङ् च्वनहिन् ।
आले नेवारपिसिन् द्वाल्खा नेवार भाषालान् खँ ल्हाउजुर, थामीपिसिन् थामीभाषालान्, तामाङपिसिन् तामाङभाषालान् आले मेबुजातिय् भाषा (पर्वते) लान् खँ ल्हाउजुर । आले गुनुङ् पिपानय् मिपिस्त थउ माय् भाषाय् खँ थुकेर्नसिन् उरि यिसि “द्वाल्खा नेवार भाषा खेउँ” हँगन् पहिचान वा क्येइँतु मल्दन । आले मेबु ल्याखान् हरिमल्नसिनुरि नेपाल राज्यकु दउ मूलल्याखाकू ११ जिल्लाय् नेवारपिसिन् नेवार भाषालान् खँल्हाये तथ्यत मान्यता बियेन् नेपाल मण्डल दुपान ग्वार्मुङन् उ जिल्लापे दुपानय् नेवारपे भाषा त ‘नेपाल भाषा’ हँगन् थिगुर ब्यागलतु पहिचान बिये ल्याखान् छिजि भाषाङ् लत येर ।
तर छिजि नेवारतु खेउँ आन्थिनुं छिजि माय्भाषा वा नेपाल भाषा मखे । उ नेपाल भाषाय् वर्गय् दुपान जुर्सं दोखुनु स्वयेन् हाबिय् भाषाय् ल्याखाकु स्वयेनुं, राज्यन् मान्यता बिये ल्याखाकु उ भाषात ओँसिकेइमल्न ‘द्वाल्खा नेपाल भाषा’ हरिमल्गु खेउँ । तर हाबिय् मिपे ल्याखाकुरि ‘नेपाल’ हँग येँ (काठमाडौं) खाल्डा त हतै हँग खँय् ल्याखाकु छिजि द्वाल्खाय् नेवार भाषाय् परिचय बिर्नसिनुरि ‘द्वाल्खा नेपाल भाषा हरीत ठाकर हर्स द्वाल्खाय नेवार भाषा’ हर्स बाँलकु जुयउरा ? द्वाल्खा भाषा जुकुन महङन हात्त हर्स द्वाल्खा भाषा जुकुन हत्ङ छिजी जातिय पहिचान तान ऊ खँ छिजि दोखुसेनुङ थुई मल्गु थे लगई जुर ।
आले मेबु खँउरि द्वाल्खा नेवार भाषालान् ‘भिंगु टोनगु’ हँग खँमुङलोँ (वाक्य) बाँलकु म्वजुर हँगङ् ताइदत । ‘भिंगु’ हँग खँग्वाराउरि घत्कें बाँलकु (असल, पक्का, बलियो) य् अर्थन् थुकेइमल्दन । ‘बाँलकु’ य् मेबु खँग्वारा (पर्याय शब्द) तु ‘भिंगु’ हँगन् थुकेकार्स बाँलरेउरा !
ऊ जुयलागिन् ईसिन सयन मसयन छिजि मा भाषा म्वात्के हाखेन यईरी अभियानकु लगई जुयन चोनगु आम जुयलागिन् थपसिन् हातिन फरई आमुन ग्वाहार यरेउ हङन आश आले भर कायन चोनगु । वय लागिन् हाखेन हाती खँ लारगु लिखनुङ आमतु खँ लायन ग्वाहार यत्कु हर्स थनुय सोयन केसिय न्हिकु छिजि मा भाषा म्वात्केय लागिन् अझ ड्वाकु ग्वाहार जुई फरई मखे हर्स लितङ छिजि हाखेन उई मफगु ।
छिजि द्वाल्खाय नेवार भाषा पुरान हङन लिङायन चोनगु वयलागिन् छिजिन् दसिपेनुङ म्वाली मल बरु ईनागु खँत गिथी यङन ग्वाहार जुयउ हङन विचार यङन थिठाँई चोङन उईलौं । थउ फय सय नाप दसिपेन पित हाईलौं । उ जुयलागिन् भाषा, संस्कृती आले परम्परा बाँलस्के हिल्के उईत ग्वाहार यङन हाखेन उईलौं हङन ईनाप यगतु ।
मखे हर्स केसिय् न्हिकु नास जुई सिवाय मेवु हातिङ मोजुई फरई मिलई जुईलौं, थि जुईलौं आले ग्वाहार यरी मल हङ भावनाय विकास यरीलौं मजिउ, मभिङ्गु व मोजु हङ हातिङ मद ।
नाप लिङाईलौं, ग्वाहार यरीलौं द्वाल्खाय ईतिहासकु छिजि दोखुनु मिलई जुयन नाम चोकेईलौं । सुभाय्
