छिजि उ लोककु दउ गुलिं मिपेन् दमु, दोखुनु मिपे थिगुर तु संस्कृति मद, यदि संस्कृतिय नांम थिगुर तु जुर्संङ आमु त छ्यालिउरि तौरतरिका ब्यागल जु दमु । महनीकु तु स्वइलौ महनी दोखसेनु मान्यतई, ङाकेरहिन् तर आँकु चल्याङ रीत ब्यागल तु खोइँदमु । द्येकु पुज्याङ, सिँधर तिङ, प्याखन् उय् दोखुनुकु ब्यागल जु दम ।
संस्कार हङ खँ छिजि पुर्खान् दके तय खँ खेङ । उ संस्कार ठाइँ व जातकु ब्यागल् पाउ खोइँदमु, गिथि हर्स गुनेङ संस्कारकु मिपेन् सत्न दोखुनु मिसामिपेन् थिठाइँ ग्वार्मुङन् धुपास च्याङन् सिकुमि तयन् स्वाला हाखेन च्वङन् ख्वयन् संस्कार यतै हर्स गुनेङ संस्कारकु सिकु लुङ ठाइँकु तु प्याखन् उयन् म्ये हलेन् च्वङ खोइँदमु । उ दोखुनु थउ थउ संस्कार दुपानाय खँ खेउ ।
यिनागु त चलनकु ल्होमि जातय मिपेन् सित्नसिन् छेँ दुपान निस्गुर लाइनकु वन्सामि व मिसामिपेन च्वङन प्याखन् उये चलन दमु, माउरिपेन् (आमा समुह) जुकुन् प्याखन् उये त “ङिम टेशी” हतै हर्स ल्यास्मामिपेन् प्याखन् उये त “रेशो” हतै । आले आमु जातिये मि सित्न थिमा डुकु व गोंगर स्याङन् लुखाकु च्वङन् थिमा थाकातिन् पुजा यङन म्ये हलेन् थिगुरि उरहिन् । पुजारिन् भट्याङन् वङन मेप्सिन् ’सोहाक’ हङन् हङ चलन् दमु, उ ताक्कु गोंगरय पोम्टु चर्फुङन् छेँ दुपान् ह्वालेन् उये प्याखन् त’ स्याया हतहिन् ।
आन्थितु मगर जातिय नखत चखत थौ मौलिक प्याखन् दके उरहिन्, मगर जातीकु दउ खास मगर व उपमगरये ल्याखाः थेँ (आले मगर, घर्ति मगर,थापा मगर, पुन मगर व राना मगर) तु सोरठीर घाटु, कोछा व यौनाच थिनागु मौलिक प्याखन् दमु ।
आन्थितु गुरुङपे रोदी, थारुय बड्का, नेवारय राकस, मगरय कौरा व झ्याम्रा, राईय चण्डी, लिम्बुय या प्याखन् (धान नाच) पे थउ थउ दुपानय मुल प्याखन् पेन् दमु । आन्थितु मुल नखतचखतकु जातीय ल्याखाःकु थकालीपे पितृपुजा “तोरन्लह” राजवंशीये सिरुवा, लिम्बूपे बलिहाङ तङनाम, राईपे देवा साकेवा, आठपहरिया राईपे मंसिेरे, थारुपे माघी, सिरुवा, नागपञ्चमी आले नेवारपे म्हःपूजा थिनागु नखत गत्केङ दमु ।
ह्योल्मो पिसिन् थउ मूल प्याखनय ल्याखान् स्वर्ङ आमु जातिय मिपेन् सित्न गुम्बा जुर्सङ ग्वारकु जुर्सङ सिकुमिय वास्तिलान् दकेय् काँठबरी त न्हिनस य ११–१२ घडी ल्या ताक्कु आपे विधिन् पुजा यतहिन् । आले ३–४ ल्या ताक्कु नेप्पार त मिन् तिरहिन् आमुताक्कु पिपान च्वँगु पिसिन् “ॐ मणि पद्मे हुँ” मन्त्र जपेङन् संध्याकालकु ज्य धोङ्केरहिन् । उ ताक्कु उपे थउ मुल बाजा ढ्याङ्ग्रो व बुक्सेल ठ्याङन् च्वनहिन् । मुल लामापे खँ न्येन्ङ सिकु मिय नां कु दकेय् मूर्ति, किपा, साफर, थाङ्का दर्स पहिला आाम नां न दकेय नेपार मिन्तियन् बल्नि आमे सास त थापना यङन् केसि खुन्हु लामापिसिन् अपारमिताय मन्त्र हङन् कलशये निलोखुन छम्क्याङन् शुद्ध यङन्लि घेवा दोङ्गु घोषणा यतहिन् । आँकसलान् लि लामा पिस्त दानदक्खिना बियेन् छोरहिन् ।
हायु जातिपे प्याखन् हङ देवी प्याखन् खेङ, उ प्याखन् देवी पुजा माघये पुनिस्न लिये हाखेनये विहिवारकु थालेङन् च्यान्हु टुल्के मन्यातहिन्, । उ जातिय मुल देउकुठाकु थिगर हाबिन् नसि तय ढोलक दमु आमु ढोलक पुजा थालेङन् पेनुटुल्के ठ्याङन् म्येहलेन् प्याखन् हुरहिन् । नस्नु व च्यानुकु दोखुसे छेँछेँकु वङन् प्याखन् म्ये हलेन् आशिष् बोठरहिन् ।
उ नखतये मुल नखत मंगलबार लत, उ खुन्हु आमु गाउँकु दउ दोखुनु मिपेन् ग्वार्मुङन् प्याखन् हुरहिन् उ ताक्कु ल्यास्मा ल्यासिमिसा ग्वार्मुङन् थिमान् मेबे नाप च्वँगुये लाक्पा ज्वङन् थिगुरी उयेन् प्याखन् हुरहिन्, आले बिहीबार व शुक्रबार दोखुसे छेँ कु पालैपालो प्याखन् यनहिन् । उ प्याखनय ज्य दोङ्केयन्लि थिठाइँ चोख्याङन् ढोलक बुक्सेल तयेन् आँकु यउपिस्त भोस व थ्वँ नइ त्वइँ बिरहिन् ।
इथितु बादी समुदायये मिपे ज्ये हङ बाजाक ठ्याङ सारदाम् मादल, ढोल, तबला दके मिउरि ज्य खेङ, आन्थितु ङा स्याङ जा दकेईरि, चिलिम, टरिया दकेइरि खेङ हर्स उ मिपे म्ये हलेन् प्याखन् हुइरि हङ जुजु, मालिक, डवाकु साहुकार पिस्त रसताकेइरि खेङ । उ पे मुल नखत व महनी हङतु छैठी खुन्हु बाँबाँलकु म्ये हलेन्लि नक्क बुय मुचापे मस्तिकु भिंगु भाग्य खुलैजुयेउ हङ धारणा दमु ।
