
छिजी जुजुपिस्न थि थि ठाँईकु थि थि संरचनापेन दकेतरहिन्, समय, परिस्थीती, वातावरण, आले चालचलनकु पाउ जुयलागिन् छ्यालीकु हाई मफयनुङ आनागु संरचनापेन गत्केङ आवाश्यक व महत्व दमु । कोव्नय पुखुर व पाखलतीय ड्वाकु पुखुर धार्मिक, सांस्कृतिक, सामाजिक वातावरण, स्वास्थ, शिक्षा, आले मनोरञ्जनय लागिन् ड्वाकु महत्व दमु । आमु जुयलागिन् वय जर्गेना यङन स्याहार यरी मल्गु खोईदयन चोन
छिजि पुर्खापिसिन् आपत पिपत, हिउंदन बालीनालीकु लोखुन कुईत, छेँ डोङ्गु पिस्त लोखु ग्वारमुईत थिनागु थि थि ज्य खँ पिस्त मध्यनजर यङन बस्ती सोयन टायन थावि पाखलतीकु थिगुर, बस्तीय दातीकु कोब्नकु थिगुर यङन मुङन निस्गुर पुखुर दके तयन तरै । तर आउ ययन उ पुखुरय संरक्षण व स्याहार यङन तय खोई मदयन चोन । ईथी द्वाल्खावासीपे नाप ट्वाकस्याङन चोन्गु खँकु हात्त छिजि गुनानुङ चासो मविगु ? हात्त निर कायन चोनगु ? गिवी प्यार वात आम्कु ब्व लाई म्वालगु ? उ थिगुर दुःखय खँ जुयन चोन ।

निदँटुल्ले स्थानिय निकाय मदयन लथालिङ्ग जुयन चोन्गु पुखुर लिवि स्थानिय निकाय ययन्ली जिल्ला सिंचाईय ज्यकुठीय पहलकु उपभोक्ता खलक दके पाखलती व कोब्वनय पुखुर दकेर्जु । तर पाखलतीय पुखुरकु ज्वयन लोखु प्वई मफर्जु हर्स कोब्नय पुखुरकु मुचापेन डुयङ हङन लोखु प्वङ मद । उ जुयलागिन् थनु निस्गुर पुखुरुङ म्येथय चउरय रुपकु परिणत जुयन चोन । वत छिजिन टुलु टुलुन सोयन चोनगु हात्त ज्यउ ? छिजिन् पुखुरय महत्व मोथुयन वास्ता मतय रा हात्त आमु जुयलागिन् द्वाल्खाय पुखुरय महत्वय बारेकु थिस्गोटी खँ प्वन्के तय दमु ।
कोब्नय पुखुर
धार्मिक आले सांस्कृतिक ल्याखाःन सोर्गु हर्स दाक्षिण थिपुल यउ गुल्ला पर्वय ड्वाकु राकस खाकेय पुनिसय न्हि खुन्हु उ पुखुरय बिशेष ज्य व महत्व दमु । गुल्ला पुनिसखुन्हु कालिन्चोक ओङन वाजागाजा सोन मालान् छाइयङन् देउदारा देउय लिङ्ग बुयन यउ डापा खलकत स्थानिय वासीदापेन, भजन मण्डलपेन धोजा सुत्ता बुयन पाखलतीय पुखुर टुल्ले सोयन कार ययन लसकुस यरीउरी चलन दमु । लसकुस यरी धोङन्ली डापा खलकनाप नाप ज्याङन ग्वारमुङन् वाजाक ठ्याङन् भजन् हल्गु खलकपेन म्ये हलेन् थाब्नमी कोब्नमी देउ उई धोङन्ली ड्वाकु डाकस् प्याखन् सुरु यरीउरी चलन दमु ।

पालचुटी मास्के खलक गुठीयारपिसिन् राईती नारायणचाय देगल हाखेन् चा य मण्डप दके जग्गे यतै । जग्गे यरी धोङ्के कोब्नय पुखुरकु ड्वाकु डाकसन जग्गेय मन्डप भताभुङ्ग यङन नुयन् विनास यरी धोन्के पुखुर ज्वालीउरी चलन दमु । ओय बारेकु खास बुजइ जुई मर्फसङ जुजुपिसिन् हङ, सिकेयथे हनुमान न लंका जल्याङन समुन्द्र पार तरैजुर हतहिन् । आम जात्रा सोइत द्वाल्खाय दोखुनु मीपेन ग्वारमुङन् सोरहिन् । जग्गे यङ ठाँइत लंका हतै हर्स पुखुर ज्वालेन हतिइथी यङ ठाँइत लालछयर समुन्द्र हतै हङ किम्वदन्ती दमु । ओय कथनय बारे संस्कृतविदपे अनुसन्धान लान् निश्कर्ष तथ्य पित यइ लेङ्गु खोईदमु ।
उ पुखुरय पुर्वखेन्न रासकुल ब्वङकुठी स्कुलय छेँ दकेयलागिन् बातिचा ठाँई मिचई जुयलागिन् पुर्वि ब्व खुल्ला मद । हावि तिलिञ्चो परिवारय सक्रियतालान् रेलिङन बार तियन तउजु लिवी उ थिगुर निस्गुर यङन नासजुर आन्थीतु लिवी सिंचाईय ज्यकुठी चरिकोटय सक्रियतान् पुखुर दके रेलिङ् तयन सुरक्षित दके तरै । तर लोखुरी प्वई मफयन चोङ अवस्था दमु । वस्ती दातीकु मुचापेन डुयङ हङन लोखु प्वई मविए खँ दमु ।
ईतितु ईतिहासय खँ लार्गु हर्स पुखुरय मर्मत संभार हो संरक्षणय लागिन् ङागुरतउ रण बहादुर शाहलान् लाल मोहर ल्याङन विय् थिगुर नेपाली भोरकु छाप ल्याङ भोर नक्छेँ मीन् हाबि आमताक्कुय प्रधानपञ्च भाजु देवेन्द्र नारायण प्रधान त हस्तान्तरण यङन तरै । वय नाप नापङ ईनागु गत्केङ पहिचान दउ पुखुर सम्पदापे व सार्वजनिक जग्गापे बारेकु म्वालीख्वाली मल्गु जरुरी दमु ।
पाखलतीय पुखुरः
उ पुखुर द्वाल्खा शहरय बस्तीय ल्याखाःन सोर्गुहर्स महत्व आले ड्वाकु उपयोगी ठाँइकु दके तरै । पूर्वकु जोगिन देउ हो चौर पश्चिम खेन्न सुन्ट्वापर उत्तर वती लोखुय मुहान दक्षिण खेन्न मुल लो व स्कुलय नामकु चोन्गु सार्वजनिक जग्गा । ओत सिंचाई व दर्खापेन दोखुनु दके व्यवस्थित दकेतरै । पश्चिमलान् पूर्वखेन्न दर्खा ढल दके सिंहवन, तारीगाउँ, गणेश ट्वाल, राइती, पुखुर्चा, कामीबली, ड्वाकु लुङ्गा जुयन छोवती घुम्ती जोर, काचती जुयन ओतिचा आम ढललान् पितयउ भेलबारीलान् शहर क्षेत्रकु विनाश जुइ मोजु ल्याखाःन दके तरै ।

ईथि हाविय पुर्खापिसिन् दके तय उ पुखुरय मर्मत संभार यरित दाक्षिण थिपुल लोखु प्वईत जनसमुह ग्वारमुइत हावि हावि पञ्चायकालकु प्रधानपञ्च जनप्रतिनिधिलान् बाजाक ठ्याक्के सर्वसाधारणत सिकेईय लागिन् चोके स्थानिय वासिन्दापिस्त ग्वारमुङन दर्खा छार उईरी चलन दउ आले छेँयपिस्छेय हाजिरी ल्याखाः तयन सिंचाईय लागिन् दर्खा व पुखुरय लोखु उपयोग यरिउरी पालोन पालो तईरी चलन दउजु । दर्खा छार ओङ ताक्कु छेँय दोखुनु मिपिसिन् ब्व काईतु मल्गुजु हर्स मेवु खँ दर्खा छाय ताक्कु बाजाक ठ्यारीउरी मेवु परम्परा दउजु ।
ईथी हाजिर ल्याखाः थे पाला कायन थौ बुँ स्वाँहाराकु सिंचाई यरिउरी चलन व नियम दउजु । उ नियम त दोखुसेनुङ पालन यकुतन । तर विं.सं. २०४२ दँनन्सी मटरय लो बनई जुर आमताक्कु लोखु यउ दर्खापेन दोखुनु मटरय मुलय कारणन् नास जुर । मर्मत यरि मर्फजु मुहानय लोखु वस्ती ड्वाकयन ओङ कारण न तोइरी लोखुकु परिणत जुर । ईथीतु द्वाल्खाय पुरान वस्ती सोयन थात थातय ठाँइकु बस्तीपेन ख्वातयन ओन । पुखुरकु थिखाउ लोखु कम जुयन ओन अषाढमासकु वा ब्वारपे लोखु बुयन पुखुरकु लोखु प्वई जिरर्सङ मजिरर्सङ लोखु दउ खोईदमुजु । तर हिउँदकु वा बल म्येथय चउरय रुपकु परिणत जुयन चोन ।

सिंचाई ज्यकुठीय पहलकु कोब्नय पुखुर दकेर्ङ उ पाखलतीय पुखुर दकेय खेउ तर लोखु जोयन प्वईतु ठाकय लागिन् आउ म्येथय चउर जुयन चोन । आन्थिनु विकासय न्हुलु न्हुलु प्रविधि, आकासय वा ग्वारमुईरी, समय परिस्थितय माग थे सुस्पा पुतली खोय लोखु हाइत थिगुरी बार टुल्के ल्यारी धोन्केय खेउ । ईथि धार्मिक, सामाजिक पुखुरत फोहर ङरिउरी खाल्डाकु, म्येथय चउरय रुपकु परिणत मोजुकेइत प्रयास मयङन मखे तर आमु ज्य खँ गत्के तोई मफर्जु ?

ईथि थाब्न व कोब्नकु निस्गुर बाँलकु व महत्वय पुखुर दर्ङ दर्ङ लोखु प्वई मफयन चोनगु वयलागिन् लोखु प्वईत हाती पहल यङन तय दमु हङन् भीमेश्वर नगरपालीका वडा ल्याखाः २ य नाय् भाजु विराजमान श्रेष्ठनाप जिज्ञासा तर्ङ सोदँ पिदँ हाखेन पाखलती व कोब्नय पुखुरकु लोखु तईयलागिन् सिंचाईय ज्यकुठी द्वाल्खान पहल यङ खेउ तर पाखलतीय पुखुरकु लोखु ज्वर हर्स कोब्वनय पुखुरकु मुचापेन डुयङ हङन लोखु प्वई मविए लागिन् मोपोङ खेउ हङन ईस्त थउ खँ प्वन्के दिरहिन् ।
आन्थितु आउ थाब्नय पुखुर दकेईत प्रदेश सरकारलान् १० लाख हाईय लागिन् खँ जुयन चोन ढ्यावा ग्वाहार यर हर्स थापरे बनई जुयउ पुखुर बनई जुयन्ली स्थानिय वासिन्दापिसिन् वय संरक्षण यङन लोखु प्वईय लागिन् ग्वाहार यरी मल हङ नाय् श्रेष्ठय खँ दमु ।
ईसिखेन्नलान् ईनाप, सल्लाह : सामाजिक साझि ज्य खँकु वडा नाय्य जुकुन ख्वाल ताक्सोयन मोचोईलो । आम भाजु वा छिजिन चुनेङ थिम्ह नाय् खेउ । नाय्न पित हाख बाँलकु व भिङ्गु ज्य खँकु दोखुसेनुङ थउ थउ ठाँईलान् ग्वाहार यङन हाखेन उईलौं । साझि ज्य खँय समस्या गुङ थिम्ह द्वाल्खा मिय जुकुन समस्या मोजुयन दोखुसेय खेउ । उ खन् थिम्ह त जुकुन मखे दोखुसेत असर यतै । छिजि दोखुनु थउ थउ ठाँईकु सक्षम व सउतु द्वाल्खा मि खेउ, गुनानुङ सेङन चोई माबाल । आमु जुयलागिन् गुल्प पुखुरय खँ, गुल्प तोङ लोखुय खँ, गुल्प मुलय खँ, गुल्प देउ देगलपे खँ, गुल्प बगैचाय खँ, गुल्प सार्वजनिक जग्गा खँ व गुल्प साँदय खँय बारेकु विवाद यई फरई आमु ज्य खँकु छिजिन् राजनितीक मन पाएन मखे द्वाल्खा मी हङ भावना मनकु तयन थि जुयन ओङन समस्या धोन्केईत ग्वाहार यरालौं ।
गुङ मि, खलकय बारेकु हातीङ चित्त बुझई मोजु खँ दयन हरी मल्स सामाजिक सञ्जाल फेसवुकय भित्तालान् खँ पोन्केईरी मखे कुठा दुपान चोङन ल्वारीउरी रा ? हलिउरी रा हाती यर्स जियउ समस्या धोन्केईलौं । छिजि द्वाल्खा दुपानाय ज्य खँ पिपान मोचोकेईलौं । बाँलकु व भिङ्गु ज्य खँ यकुपिस्त ग्वाहार यरीलौं, नकी टुटी छिरिउरी, उ अभियानकु लिङाईलौं । ऊ थनुय द्वाल्खा दुपानाय आवश्यकता व महत्वपूर्ण खँ जुयन चोन ।
उ ईसिखेन्न लान् थपेन दोखुसेत ईनाप ।।
लेङ्गु हजुरपे विचार ।।।