बाँपीझ्याला, द्वाल्खा । भीमेश्वर नगरपालिका वडा ल्याखाः २ ऐतिहासिक शहर द्वाल्खाकु महनीय टिकाय केसि एकादशीय न्हिकु खाँडो जात्रा पित कायन जात्रा ङाकेर्जु । महनीय मुल न्हि नवमी खुन्हु चिला स्यारीउरी ज्य खँ बन्द यर्सङ खाँडो जात्राकु खाँडो पित कायन महनी पर्व ङाकेय खँ सिदत ययन चोन ।
एकादशीखुनु द्वाल्खा शहरकु भव्यरुपकु खड्ग (खाडो) जात्रा मानेरीउरी चलन दमु । उ खड्ग जात्रा स्वःनिगकु थेतु दशमीखुनुतुङ जुइमल्गु तर उल्लेखित जेपिस्न यत्ङ मलङ लागिन् एकादशिखुनु सुनि ९, १० बजे दार सुरु जुर आले न्हिनेस ५ घडी ताक्कु दार धोन्केईरी परम्परा दमु ।
खड्ग जात्राय सुरुवात जुजु श्री जगतजय मल्लय पालाकु ने.सं. ८४७ वि.सं. १७८४ नसि जु हङन पुरान बोरलान् खोइदम । उ खड्गजात्राकु दोखुनु नेवार समुदायपिस्न ब्व कारहिन् । देवासुर–संग्रामय बाउ यङ खड्ग जात्रा राजकुलेश्वर देगललान् सुरु जुर । आमखुनुय खड्ग जात्राय नेतृत्व याकरगण खलकन यतै । सुनी ८–९ घडीकु नाई, जोगिपिस्न कोत बिहार्छे हो थात बिहार्छेय म्यासमुचाखेन्नय पालोवाला सोमा खड्गधारीपिस्त कारओनहिन् । आम्कु नाई, जोगिपिस्त लसकुस यङन भोस् नकेरहिन् । आमधोन्के जुजय सन्तानपे देउठा छेँ कोर्छेकु यरहिन् । आकुलान भगवती, मुल खड्ग हो अंगरक्षकपेन राजकुलेश्वरकु ग्वारमुनहिन् । भैरव–भिमवाली बु भीमेश्वरय टहलुवा सेनापति याकरगणय छेँकु ओङन् निस्माङ देगलकु यरहिन् । बटिङखारान् पालैपालो पहिला भीमवली, भगवतीय ढाल, पर्सु, मुल खड्ग हो मेबु खड्गपेन् खड्ग बु पिस्त जिम्मा बियन न्हुल दुर्गा मानेङन कलश मुल देवी हो खड्गपेन् दोखुनुतङ पुजा यङन लडाईकु उइत संकेत बिरै ।
याकरगणन दुपानय मुलकुठाकु ओङन झ्यालालान् लडाइ सोयन चोन । भीमवाली जात्रा मोधोटुल्के बोकु तैमजी उकु दोखुनुसोयन हाखेन भगवती, आमुन्ली क्रमश मुलखड्ग जुजु, जप अंगरक्षक, खप अंगरक्षक, चेलीबेटीखेन्नय मुली पिस्न लडाइय नाटक यतहिन् । चेलीबेटीखेन्नय जप अंगरक्षकय पाला दोइताकु याकरगण पितयर आले लडाइय नाटक यतै । उ लडाइय नाटककु दोखुसेत सोगुर बाजाय ताल बिरै । सेनापतिन पहिला सोगुर ताल याकर्चान यतै दोस्राकु जुजुय निस्मा अंगरक्षकत नाप तयन लडाईय नाटक यतै । लडाइय नाटकय लागिन् खाडोकु ओङ्गुपिस्न पगरी, जामासुरुवाल फियन जन्छिन् चिरहिन् । छेरकु सोनन् छाइयङन गलकु माला फिरहिन् ।
भिमवली भगवती सुत्ता यङन खुमा हाखेन ब्यारडुके लडाइयर्सङ ओन्सङ बहिर टवालय चक्रमण्डपकु थेनहिन् । आम्कु थेङनली याकरगण हो अंगरक्षकपेन सुत्ता चक्रडोवर थावि गएन लडाइ यतहिन् हर्स भगवती हो मेवुरी कोवीतु चोङन लडाइ यतहिन् । ईथी लडाई यर्सङ नक्छे, सेङ, कोर्छे ट्वाल, यङन टसिचा ट्वालकु थेनहिन् । आकु थेन्न बातिचा ठाकौ हो ग्वाहार मल्गुरा थिनागु खोइदम । ग्वाहार यकु याकरगण हो अंगरक्षक पिंगलटवालय बालकुमारी थेनहिन् । बालकुमारीलान् खड्गपिस्त पूजा यङन ग्वाहार फोन्दयउत लसकुस यतहिन् पूजा यरिदोन्के लडाइ यरित तयार जुरहिन् आले थिमा अंगरक्षक मेबु थिमा दानवतङ नाप हायन यर । पिंगल ट्वाललान् ययन टसिचा हो डाँडथोकय दोबट्टाकु घमासन लडाइ जुर आले दानवत याकरगणन थौ काबुकु कारै । यिथीतु लडाइ यर्सङ् लिस्टोलथेनहिन् आले आम्कुङ लडाइ यतहिन् । उ दोन्के लिस्टोल सोयन बाच्चा पूर्व भीमसेन डोबर थेनहिन् आले आम्कुङ लडाइ यतहिन् । लडाइ यर्सङ भिमसेन देउ खेन्न ओन्न पुरान्छे ट्वालय लाङाकु सोमा थामीपेन् टीका, सोन हो माला फियन चोङन चोनहिन् । याकरगणन उइत संकेत यरिदोन्के आपेन भिमसेन देउ स्याउदायन देक्वार थेनहिन् ।
खड्ग जोङंगु लडाकुपेन लडाई यर्सङ् भिमसेन देउय कोविय लाङा थेङन आम्कुङ लडाइ यतहिन्, उ लडाइकु सोमा दानवपेन स्यातहिन् । सोमा राक्षसस्वरुप भीमसेनत बलि बिए सोमा मेसत दोखुनु लडाइ यकु खड्गधारीपेन मिलइजुयन् ककेरहिन् । उदोन्के भीमसेन देकुय थावि लाङाय उत्तर पश्चिमखेन्न भैरव मन्दिरय डिलनाप गर्छी आराम कारहिन् । जुजु मुल खड्गय पालाकु याकरगणनाप मिलइजुयन लडाइय नाटक यतहिन् । उ ठाँइकु लडाइदोन्के भिमसेन देउकु ओङन ग्वाहारहो शक्तिय लागिन प्राथना यतहिन् । आमदोन्के दक्षिणखेन्नय लाङाकु लडाइ जुर । भिमसेन देउलान कालीमन्दिर जुयन देक्वार थेनहिन् । याकरगण याकर्चा मँुलछेडीकु स्वाकटायन् सुलेनचोङगु दानवपिस्त म्वालेन, म्वालेन स्यातहिन् आले मेवु लडाकुपेन पिपानतु चोङन चोनहिन् । उदोन्के याकरगण, अंगरक्षक आले बालकुमारी सुत्ता यङन खुमा देगलदुपान वटुक भैरवय कुठाकु ओनहिन् । भीमवाली, भगवती मूल खड्ग जुजु हो चेलीवेटीखेन्नलान खुम्ह पिपान चोङन प्याखन उर्सङ त्रिपुरासुन्दरीदेवीय प्राथना यतहिन् थावि कुठाकु याकरगणन जगतजननीमातात हे देवी विश्वकल्याण्यरीत अन्यायी हो अत्याचारी दानव राक्षसपिस्त संहार यरित ग्वाहार फोन्द ययन चोनगु, थय कय वटुक भैरवत लडाइकु छोयन ग्वाहार बिसिन् । लडाइय बाजाङ थय कयत विरगु । लडाइ दोन्के उकुटुल्के थेन्केबिई हङन् प्राथना यरीदोन्के देवी खुसी जुर ।
विश्वकल्याणय लागिन ग्वाहार फोन्द यउपिस्त लसकुस यङन कय वटुकभैरवत खड्ग, डमरु, घण्टीहो भैरवकु बलिपूजायङन मेसय आतिय माला फियन त्याङय लसकुससमेत लडाइकु उइत संकेत बिरई । देवी थउ देक्वारय पुजारी नापय साङत अंगरक्षकपेन नाप कायन हाखेन हाखेन ओङन लडाई सोयनचोनहिन् ।
देकुलान वटुकभैरव हो याकारगणनाप ट्वाक्स्याङन पितयएकत्न लडाई य नाटकय रौनकतु मेवुतातु जुर । वटुकभैरव हो याकरगण जुकुन थौ मुल भुमिका जुर अन्य खड्गधारीपेन प्राःय निस्क्रिय खोइदम । वटुकभैरवन शत्रुपक्षय दानवपेन म्वालिउरी हो याकरगणन संहार यतै । यिथि यर्सङ दुङ्गलट्वाल, पिङ्गलट्वाल, राजकुलेश्वर देगल जुयन बहिर ट्वालय चक्रडोवरकु थेनहिन् । आम्कु घोर लडाइ यतहिन् । उ मण्डपदेपान पहिला चरण्य लडाइ दोन्के अंगरक्षकपेन कोबि खारहिन् ।
आमदोन्के निस्मानजुकुन लडाइ यङन्चोनहिन् । दोस्रा चरणय लडाई दोन्के याकरगणपेन कोबि खारहिन् । तेस्रो चरणकु वटुकभैरव याकर्चा दानवपेननाप लडाई यङन दानवपिस्त सखाप यतहिन् । डबलीदेपान गउ दोखुसेनुङ चक्रवलिकु पूजायङनतय मेसत राक्षस हङन ककेरहिन् । ईथियङन दानवपिस्त सखाप यङन् नकछे ट्वालजुृयन् शहर सोयन बातिचा पश्चिम बाहरवली नाप छेरप्वाले ठाँईकु थेनहिन् । उ ठाँइत खिङलचाङ् हतहिन् । उकु देक्वारय भैरवकु बलि बिय मेसय निस्गुर छेर तयनतरहिन् आम्ततु शुम्भनिशुम्भ दानव राक्षस मानेतहिन् ।
आम छेरत दोखुनुसोयन हाखेन वटुकभैरव न सोपुल ककेरइ । आमदोन्के त्रिपुरासुन्दरी भगवती, राजकुलेश्वर भगवती, मूलराजा याकरगण दोखुसेनु पालैसित सोपुल, सोपुल ककेस्यातहिन् । उ दोन्के लडाईय नाटक दोन । दानवपिस्त स्यारीदोन्के विजय बाजा ठ्यातहिन् । वटुकभैरव हो याकरगण मेबिस्त हाखेन तयन थौ लिखन लिपुलहिन् । उ ताकु सगुनबाजा ठ्यातहिन् । याकरगणन भगवतीनाप वाचा यङ थे (अनुसार) वटुकभैरव हो मेवु खड्गधारीपिस्त देगल नाप दुङ्गल ट्वालय नारायण स्थान हो बुद्घस्तुपटुल्के थेन्केबिरै । आम्कु राजकुलेश्वर हो पिङंगल ट्वाललान् पितयउ हो देक्क्वारलान् पितयउ हुल छुट्टैजुरहिन् आले दोखुसेनुङ बिदा फोङन अभिवादन यङन लितपुलहिन् । पिंगल ट्वाल यइधोन्के आम्कुलान पितयउ सोमाङ आन्थितु बिदाइ यङन राजकुलेश्वर थेनहिन् ।
जिउ मजिउ ठाँइकु थिय नुय जुय लागिन् देगल हाखेन शुद्घशान्ति यङन नेम्ला, निबार सुत्ता दोखुनु देउपिस्त पूजा यङन सुभाय् बिरहिन् । ईथी शुद्घशान्ति पुजायङन देगल दुपान उइबेलाकु गुङ दानव राक्षस सुलेन चोङ अभ्यास यतै ।
सुलेन चोङ्गु राक्षस दानवस्वरुप मुलफर्सीत दोखुनु खड्गधारीपेन मिलैजुयन प्वालहिन् । उकु दोखुनुसोयन हाखेन भगवतीन प्वालीदोन्के जुकुन खड्गधारीपिस्न प्वालहिन् । पुजारीन् जलधारा हकेसंङ् हखेन यन्संङ खड्गधारीपेन लिखन लगैजुयन दुपान ओङन थौं, थौ हतियार ढाल, खड्ग जिम्मा बियन थौ मुँल लगैजुरहिन् । उ किसिमन अन्याय अत्यचारय प्रतिक दानव, राक्षसपे संहार हो युद्घय नाटक यरिदोन्के खड्गजात्रा दोन्केरहिन् ।
देवसुर संग्रामकु देउपे त्याङ खुशीकु त्रिपुरासुन्दरी देवी हो राजकुलेश्वर देवी भगवती तिताकेहेय नातान् बल्नि ८, ९ बजे राजकुलेश्वर देगल हाखेन त्रिपुरासुन्दरी पुजारी हो वटुकभैरव माँ कयय रुपकु आले राजकुलेश्वरय पुजारी, याकरगणखलक जम्मा जुयन टिकाटिङन उपहार बिरहिन् । त्रिपुरासुन्दरीय पुजारीन याकरगणत डुकुय खली उपहार बिरै आले याकरगणन चिँलाय खाली बियन थिम्मोहर ढ्यावाय भेटी छारै ।
खड्गजात्रा दोङलितखुनुे याकरगणन राजकुलेश्वरलान् खड्गजात्राकु ब्वकाउ दोखुसेतङ हो नाई, जोगी, नौपिस्त भोस् नकेरहिन् । पालोवाला गुठियारनङ् खड्गजात्राकु ब्वकाउ दोखुसेत हो नाई, जोगी, दमाई, कामी, कुमाले, थरी अमालीसमेतत भोस नके भाग बिउरी चलन दऊ तर आउ उ चलन मद गसान गसान ताङन वङन चोन ।
