द्वाल्खा नेपाल भाषात् लेख्य रुपकु हाईत पहिला प्रयास येकु खलकये माध्यम कुल्सी खलकये मुथुपती “कुल्सी” पती खेउँ । कुल्सीपतीय् सम्पादक भाजु तीर्थनारायण जोशी खेउँ । कुल्सीपती लछिन थिपुल पतीये रुपकु ङादँ टुल्ले पित ययन आउ बन्दय अवस्थाकु चोन । कुल्सीपती हवाईपतीये रुपकु पित ययन पूर्ण पतीय आकारकु पितयेयेन चोङ्गुजु । कुल्सी पती ङादँ टुल्ले चलई जुयन बन्द जुर्सङ उ पतीन् द्वाल्खा नेपाल भाषाये लिखित परम्पराये थालनी येङन् थिगुर ड्वाकु ज्य यत्चु द्वाल्खा नेपाल भाषाये क्षेत्रकु । विशेष यङन द्वाल्खा नेपाल भाषात मा भाषाये रुपकु छ्याल्गुपिस्त उ अभियानन महत्वपूर्ण प्रेरणा नापलकेर्जु । टाकल म्वारी मफर्सङ कुल्सी गुली म्वात इमान्दारितापूर्वक, सेवाभावपूर्वक थौ मा भाषाये सच्चा सन्तान जुयन म्वात । उहे कारणनतु कुल्सी ये ठाँईकु ल्यास्मा माभाषासेवी भाजु उपेन्द्र प्रधानये सम्पादककु बाँपीझ्याला लछिपती पित यई लगई जुर ।
माभाषाये सेवाक्षत्रये निरन्तरताये हिसावन भाजु उपेन्द्र प्रधानये हो उ बाँपिझ्याला खलकये प्रयासत लस्कुस् (स्वागत) यरीतु मल । थिगुर ल्याखान् सोर्ङसिन् कुल्सी गयन जकुन बाँपीझ्याला थेईफरई । आमु हिसावन् कुल्सीये लिखन बाँपीझ्याला यईउरी खँ क्रमिक विकासय निरन्तरता खेङ । तर बाँपीझ्याला दुपानलान् पित सोर्ङसिन् सत हाती असत हाती हङ खँ स्पष्ट खोईदमु । विकास आले कलाये दृष्ट्रिकोणन् सोर्ङसिन कुल्सी सोयन बाँपीझ्याला बाँलकु खेउँ । आमु कारणनतु जुईफरै बाँपीझ्यालालान् द्वाल्खाय् गौरवपूर्ण ईतिहास हो बर्तमान खोंइदमु ।
थिगुर बाँलकु पतीत मल्गु सामग्रीपेन बाँपीझ्यालाकु नापलरी दमु । समचार, ठोलीबोली (अन्तरवार्ता), बिचार, टिप्पणी, पुटिगाउ बाखन, चिय खँ, म्ये आले समसामयिक गतिविधीत दुपान तयन बाँपीझ्यालान् थौ धर्मये पालना यङनचोङ खोईदमु ।
द्वाल्खाये नेपाल भाषा, संस्कृती, सभ्यता कलाकृति हो रीतिरिवाजये सम्वन्धकु खोज अनुसन्धान यङनचोङ्गु भाजु यज्ञकुमार प्रधानये सम्पादनकु पितयौ पती अभयपुरये द्वाल्खा नेपाल भाषाये फाँटकु महत्वपूर्ण योगदान दमु । अभयपुर पतीकु पितयौ द्वाल्खा नेपाल भाषाकु चोये चिय खँ, लेख, बाखन, म्ये हो ठोलीबोली समग्र मुल्यांकन यङन दोखुनु सोयन बाँलकु यकुपिस्त सिरपाउये व्यवस्था यङन उदाहरणीय ज्य यङनतरै । उली महत्वपूर्ण ज्य यङन चोङ्गु अभयपुर पतीङ आउटुल्ले म्वारी मफर्जु । पतीन् दीर्घजीवन काइ मफयेकु ड्वाकु कारण आर्थिक संकटतु खोईदत ।
द्वाल्खा नेपाल भाषाये साहित्य, कला, संस्कृतीये खँ लार्नसिन् लितङ बाँपीझ्यालाकुतु थेईमल्गु अवस्था दमु । हात्तहर्स उलि पतीपेन पितयर्सङ आउटुल्के थौत म्वात्के तईत संघर्ष येङन चोङ्गु पतीकु उ जुकुन खोईदत । ओये लागिन् उ बाँपिझ्याला पती त हो पितकायन चोङ्गु खलकत दुपान नुगरन्नसी छिजि दोखुनसेनुङ बधाई विईतु मल । द्वाल्खा नेपाल भाषाये सेवाये खँकु स्याउदाइ, इतार, द्वाल्खाय माया आले भाग्यमानी थिनागु म्ये चक्का, गोरखापत्रकु पितयौ रचनापेन हो एफ.एम.कु पितयउ गतिविधीये समसामयिक महत्व दमु आन्थीतु मयजु ईन्दु प्रधानन् थौ गौरीशंकर क्याम्पसलान स्नात्तकोतर विद्यावारीधी यङ ताक्कु छिजि द्वाल्खाय लोक म्येय ग्वारमुईरी हो बोठउईरी हङ शिर्षककु सोधपत्र तयार यङन तरै ।
आन्थीतु सोगुर पिगुर दशकनन्सी नेपाल भाषा आन्दोलनकु लिङायन चोङनदिउ पुर्व माहान्याधिवक्ता आले बरिष्ठ अधिवक्ता भाजु मुक्ति प्रधान, द्वाल्खा नेपाल भाषा खलकय नाय् भाजु नहेन्द्र प्रधान, समाजसेवी भाजु शान्तकृष्ण श्रेष्ठ, भाजु अमरकुमार प्रधान, भाजु तिर्थ जोशी, भाजु श्यामजी प्रधान, भाजु भरत श्रेष्ठ, भाजु प्रविण प्रधान, भाजु भानु श्रेष्ठ, भाजु सुरेशचन्द्र प्रधान सुत्ता द्वाल्खा नेपाल भाषाये संरक्षण हो विकास आले वत गिथी यङन छ्यालीकु हाईरी हङन लिङायन चोङन दिउ दोखुनु भाजु मयजुपिस्त सुभाय् विईतु मल । ईथीतु उ मुलकु लों केङ्गु द्वाल्खा नेपाल भाषात मायाँ येङन ज्य खँ यकु ल्यास्मापेन भाजु अनिल चन्द्र श्रेष्ठ, भाजु अजय प्रधान, भाजु दीपक श्रेष्ठ स्वप्नील, भाजु त्रिलोचन प्रधान भाजु आदर्श प्रधान, भाजु सोमकृष्ण श्रेष्ठ हो व्यला व्यलाकु चिय खँ, बाखनपेन चोयन दिउ भाजु बाल कृष्ण श्रेष्ठ, हरि श्रेष्ठ, शिवजी प्रधान, म्ये हल्गु भाजु रोमियो प्रधान नापनापङ छिजि भाषा त माया यकु नलिना चित्रकार सुत्ता आउ नक नक यउ न्हुलु प्रतिभा दउ गत्केङ भाजु मयजुपिस्त दुनुगरननसी लस्कुस् (स्वागत) यरीतु मल ।
ईतिथु द्वाल्खा नेपाल भाषाय विकास हो संरक्षणय लागिन द्वाल्खा नेपाल भाषा खलक थापना जुयन चोन्सङ उ बाँलस्के हिलेन चोङ्गु खोईमदय चोन उ थिगुर दुःखय खँ जुयन चोन । आउ यउता जुर्सङ द्वाल्खाये ल्यास्माल्यासीमिसा पिसिन् थौ पेशा, व्यवसाय आले रोजगारीय् नाप नापङ थौ मा भाषा द्वाल्खाये नेपाल भाषा म्वात्केई मल हङन गु मुलकु लिङायन चोङ खोईदमु । आम पक्षत बाँलकु रुपकुतु काई मल्गु थनु ययन आवश्यकता खोईदयन चोन ।
द्वाल्खा नेपाल भाषाये मुल केङ्गु ल्यास्मा कवि भाजु सोमकृष्ण श्रेष्ठये “माये खोवी” कविता संग्रह २०६७ दँ भाद्र ८ तिथीखुनु द्वाल्खा नेपाल भाषा खलकय् नाय् भाजु नहेन्द्र प्रधानन् विमोचन यङन दिरहिन् । उ साफरकु ३३ गुर चिये म्ये हो चिय खँपेन दमु । ज्यये सिलसिलाकु ओमनकु चोङन ययन दिउ भाजु सोमकृष्ण श्रेष्ठये थौ माभाषा प्रेमय उ ड्वाकु उदाहरण खेङ ।
वय नाप नापङ द्वाल्खाय नेपाल भाषा, नेपाली भाषा हो ईङलिस भाषालान उल्था यङन उपेन्द्र प्रधानय सम्पादन, द्वाल्खा नेपाल भाषा खलक हो ग्रामीण सामुदायिक विकास परिषद् प्रकाशनकु द्वाल्खा नेपाल भाषाय खँकुठी २०६९ दँ श्रावण लाकु पित यर उ खँकुठी त भाषा आले संस्कृती विद् शताब्दी पुरुष भाजु डा. सत्यमोहन जोशीन चल्के दिर्जु । उ खँकुठीन यत्ङ ईतिहासकु थिगुर हाखेन उईरी मृेवु पाराक थपई जुयन चोन । आन्थीतु थनु ईतिहासनन्सी आउटुल्ले सोर्गु हर्स कुल्सीपतिय हवाईपतीनन्सी बाँपीझ्यालापति, अभयपुरपती, स्याउदाई, ईनार, दोलखाय माया, भाग्यामानीनन्सी खँकुठी (शव्दकोष) जुयन जुयन बाँपीझ्यालापति थनु अनलाईनकु थेई फरजु । ईथी छिजि मा भाषा द्वाल्खा नेपाल भाषा अनलाईनलान् विश्वकु थेङकु छिजि दोखुसेय लागिन् गौरब हो ईज्जतय खँ जुयन चोन । आउ छिजि विश्वय एउ कुनकु चोन्सङ मा भाषा लान समचार, आखरपेन ब्वई फरगु । उ ऐतिहासिकतान द्वाल्खाय ईतिहासकु मेवु ईतिहास कायम यरीत सफल जुयकु लितङ भाजु उपेन्द्र प्रधान हो उ अभियानकु लगई जुयन चोङन दिउ खलक नाप नापङ ग्वाहार यङन दिउ भाजु मयजुपिस्त जिन दुपान नुगरन्नसी भिङ्गु टोनगी ।
द्वाल्खा नेपाल भाषाये महत्वत भाषाशास्त्री डा. रुद्रलक्ष्मी श्रेष्ठ हो अमेरिकी नागरिक क्यारोल ई जिन्नेटन थौ अनुसन्धानये विषय दकेयेन स्पष्ट यरिदोन्हिन् । लिविये न्हिकु श्रेष्ठ हो जिन्नेटन जुकु मखे द्वाल्खा नेपाल भाषा रसताउपिसिन् द्वाल्खा नेपाल भाषात माभाषाये दावियकुपिसिन् मास्टर हो पि.एचडी यकुपिस्त सम्मान यरी मलेउरा ? ईथितु द्वाल्खा नेपाल भाषाय् शुद्धता हो पुरान हङ खँ संस्कृती, भाषाविद् शताब्दी पुरुष भाजु डा. सत्यमोहन जोशीन थौ खँ पित हायन विई धोङन दिरहिन् उ मेवु छिजि लागिन खुसी हो गौरव खँ खेङ । ईथी गुनान हाति खँकु ग्वाहार यङन चोन आम्त छिजिन सम्मान यत्कु हर्स छिजि दोखुसेय लागिन् बाँलकु खँ जुई फरई ? आले ओय निरन्तरता हो दिर्घजीवनये लागिन् आउ वा स्थानिय निकाय दमु आमु जुयलागिन नेवारी भाषा, संस्कृती देशय सम्पती जुयलागिन् वत स्थानिय निकायनुङ संरक्षण यरीउरी दायित्व हो जिम्मेवारी दुपान परई जुर । वय नाप नापङ छिजिन थौ थौ ठाँईलान् हातिन फरई आमुन ग्वाहार यरीलो हङन दुविनुगरन्नसी ईनाप यतगी ।
सुभाय् (उ लेख चोयनदिउ भाजु चोकबहादुर दहाल खेङ । भाजु दहाल दोखुनुसोयन हाखेन भीमेश्वर नगरपालीकाय् नाय्
(मेयर) जुयन थौ कार्यकालकु पहाड आले दुर्गम क्षेत्रकु नक नक बनई जुयन चोङ्गु नगरपालीकाये विकासये लागिन गत्केङ ग्वाहार यङन नपनाय् ज्य खँ यङ खोईदमु । मेवु खँ हाती हर्स थौ बारमुन परिवारय सन्तान जुर्सङ द्वाल्खा नेपाल भाषान् बाँलस्के खँलाई आले चोई फरई । उ थिगुर छिजि दोखुसेय लागि खुसीय खँ खेङ । आन्थीतु उ थावी चोयनतय लेख भाजु दहालन् थौतु द्वाल्खा नेपाल भाषालान् चोय खँ थपिस्त सिकेरगु ।)
